Polska / Mazowsze, Płock – skarby i klimat muzeów

Płock, stolica Mazowsza w piastowskich czasach, pieczołowicie przechowuje skarby tysiącletniej przeszłości. Dzieła sztuki dawnej i współczesnej, sakralnej i świeckiej. Pamiątki po ludziach, którzy trwale zapisali się w dziejach regionu i kraju.

Działające od lat muzea – Mazowieckie, Diecezjalne i św. Faustyny – oraz otwarte niedawno Muzeum Żydów Mazowieckich, posiadają dziś bezcenne zbiory. Nieprzypadkowo dobrano też miejsca ekspozycji, adaptując na potrzeby wystawiennicze historyczne obiekty, takie jak secesyjną kamienicę w sercu miasta czy dawną bożnicę. Usytuowane są w rejonie starówki, więc łatwo wkomponować ich zwiedzanie w spacer po najatrakcyjniejszej części Płocka. Dzięki tym wizytom lepiej zrozumiemy znaczenie nadwiślańskiego miasta w dziejach Polski i Mazowsza. A jego obraz stanie się wielowymiarowy.

EKSPOZYCJA W SECESYJNEJ OPRAWIE
Moda na secesję powraca falami. Do stuletnich już wzorów nawiązują chętnie współcześni designerzy. Muzeum Mazowieckie w Płocku posiada najbogatszy w kraju zbiór użytkowej sztuki secesyjnej: szkła, ceramiki, biżuterii i mebli. I prezentuje go w wymarzonej wprost scenerii – w odrestaurowanej z pietyzmem secesyjnej kamienicy, wznoszącej się przy płockim deptaku, jakim jest ulica Tumska. To najstarsze publiczne muzeum w Polsce, powołane niemal 200 lat temu przez członków Towarzystwa Naukowego Płockiego, którzy z pasją gromadzili dzieła sztuki, książki i historyczne pamiątki. Towarzystwo istnieje do dziś, a jego siedziba mieści się w budynku gotyckiej kanonii. Muzeum zaś rozrosło się i obecnie należy do niego kilka obiektów. Secesyjna kamienica to obiekt główny, w którym oprócz wiodących w kolekcji eksponatów secesyjnych nie brak innych cennych eksponatów. Prawdziwym rarytasem jest imponujący zbiór 80 grafik Francisca de Goi z cyklu „Kaprysy”. Jest także obszerna kolekcja polskiego malarstwa z przełomu XIX i XX w. z obrazami Wyspiańskiego, Wyczółkowskiego, Mehoffera oraz rzeźbami Laszczki. Jako jedyne w Polsce płockie muzeum posiada tak liczne obrazy i rzeźby Bolesława Biegasa, artysty pochodzącego z Mazowsza, który tworzył i zmarł w Paryżu. Na prezentowanej w Płocku wystawie zgromadzono ponad 200 jego prac należących do nurtu symbolistycznego obecnego w sztuce końca XIX i pierwszej połowy XX w. W sąsiednim, nowym gmachu prezentowana jest multimedialna ekspozycja „X wieków Płocka”. Ekspozycja w Galerii MMP NoveKino Przedwiośnie poświęcona jest Mirze Zimińskiej-Sygietyńskiej. Zasługą wybitnej płocczanki był rozwój i międzynarodowa sława prezentującego polski folklor muzyczny i taneczny zespołu „Mazowsze”. W Galerii zgromadzono przedmioty z mieszkania artystki na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, między innymi: fortepian, meble, ubrania, rzeczy osobiste, książki oraz pamiątki przywożone z wojaży „Mazowsza” po całym świecie. Działy archeologii i etnografii mieszczą się w Spichlerzu, a ekspozycja poświęcona mazowieckim Żydom, którzy przez stulecia stanowili znaczą część lokalnej społeczności, przerodziła się w odrębne, otwarte niedawno kolejne płockie muzeum.

Muzeum Mazowieckie
Płock, ul. Tumska 8 (2 sąsiadujące ze sobą kamienice)
Ponadto do muzealnego kompleksu należą:
Galeria MMP NoveKino Przedwiośnie, Tumska 5a
Spichlerz, ul. Kazimierza Wielkiego 11b
Muzeum Żydów Mazowieckich, ul. Kwiatka 7
www.muzeumplock.art.pl

JUDAICA W MAŁEJ SYNAGODZE
To kolejna placówka muzealna urządzona w obiekcie ściśle związanym z tematem kolekcji. Co ciekawe, otwarcie Muzeum Żydów Mazowieckich w Płocku zbiegło się w czasie z otwarciem pomnikowego obiektu Muzeum Żydów Polskich na placu Getta w Warszawie. To nie przypadek. Zainteresowanie bogatą kulturą polskich obywateli wyznania mojżeszowego przeżywa w kraju renesans. Jest świadectwem, że pamięć o nich przetrwała, mimo że eksterminacja dokonana przez hitlerowców dotknęła milionów ludzkich istnień, przynosząc także zagładę ich dziełom. Płocką kolekcję judaiców wystawiono w klasycystycznej bożnicy z 1822 r., zwanej małą synagogą (istniała również wielka synagoga, ale zburzono ją w 1950 r.). Ulica Kwiatka nosiła niegdyś nazwę Szerokiej, a budowie sprzeciwiał się ówczesny biskup płocki, argumentując, że bożnica stanie zbyt blisko katedry. Natchniony widocznie duchem ekumenicznym katolicki hierarcha zmienił jednak zdanie, a we wzniesionej bożnicy znalazły się szkoła, dom modlitwy i siedziba zarządu gminy żydowskiej. We wrześniu 1939 r. hitlerowcy urządzili w niej siedzibę Judenratu, żydowskiej rady wykonującej polecenia nazistowskich władz. Likwidacja zamieszkanego przez 8 tys. ludzi getta w 1941 r. sprawiła, że istniejący od XIII stulecia świat płockich Żydów i ich bogata kultura przestały istnieć. Powstanie muzeum jest zasługą płockich społeczników ze Stowarzyszenia Synagoga Płocka, którzy zebrali na ten cel 1,3 mln zł. Dotacja Unii Europejskiej w wysokości 7,7 mln zł oraz porozumienie Urzędu Marszałkowskiego z władzami miasta w sprawie finansowania inicjatywy zaowocowały otwarciem placówki. Honorowe miejsce zajmie w niej,symbolizująca Arkę Przymierza, drewniana aron hakodesz, czyli „święta szafa”, w której przechowuje się zwoje Tory. Przedsionek poświęcony jest historii Żydów na Mazowszu. W sali głównej, w multimedialnej formie prezentowane są elementy kultury Żydów w Polsce, a część poświęcona Holocaustowi bazuje na „Kartkach z pożogi” Symchy Gutermana, naocznego świadka zagłady świata płockich Żydów, i archiwalnych fotografiach żydowskich mieszkańców Mazowsza. Dopełnieniem artystycznym ekspozycji jest widowisko multimedialne inspirowane żydowską wycinanką. Muzeum nie służy jednak tylko celom ekspozycyjnym, ale na wiele sposobów ukazuje historię osadnictwa żydowskiego w Polsce – od pojawienia się diaspory na naszych ziemiach po współczesne odrodzenie jej kultury. Muzeum oferuje bogaty program kulturalno-oświatowy, m.in. koncerty, wieczory literackie, wykłady, spektakle teatralne, wystawy czasowe, zajęcia edukacyjne, emisje filmowe, pokazy slajdów, lektorat języka hebrajskiego, warsztaty plastyczne i taneczne oraz degustacje potraw żydowskiej kuchni.

Muzeum Żydów Mazowieckich
Płock, ul. Kwiatka 7 (tzw. mała synagoga)
www.synagogaplocka.pl

W SĄSIEDZTWIE OPACTWA I SZACOWNEJ KATEDRY
Kompleks zabytkowych obiektów zajmujących wierzchołek Wzgórza Tumskiego tworzą płocka katedra i dawne benedyktyńskie opactwo. W zacnym sąsiedztwie średniowiecznych murów w 1903 r. z inicjatywy arcybiskupa Antoniego J. Nowowiejskiego wzniesiono nowy budynek. Zaprojektował go znany z poszukiwań stylu narodowego w duchu polskiego renesansu architekt Stefan Szyller. Znalazły w nim miejsce zabytkowe przedmioty z płockiej katedry oraz pierwsze darowizny, co dało zaczątek współczesnej kolekcji. Tak powstało Muzeum Diecezjalne. Zbiory powiększają się stale o przywożone z kościołów diecezji płockiej obiekty, które przestały już służyć kultowi religijnemu, a posiadają wartość historyczną lub artystyczną. Dzięki genius locci Tumskiego Wzgórza i konwencji ekspozycji muzeum ma charakter iście XIX-wiecznej skarbnicy pamiątek przeszłości. Zakres tematyczny jest więc niezwykle szeroki. Obok rękopisów i dokumentów, średniowiecznych rzeźb i dzieł sztuki złotniczej znajduje się w nim cenna kolekcja pasów kontuszowych, są szaty liturgiczne oraz liczne eksponaty z tak różnych dziedzin, jak malarstwo, ceramika, numizmatyka, medalierstwo, sfragistyka, a nawet militaria czy filatelistyka. Trafiają tu także obrazy pędzla Wiesławy Kwiatkowskiej inspirowane Madonnami z poezji polskiej i Aniołami w poezji. Prawdziwymi białymi krukami są Biblia Płocka z XII w. i akt lokacyjny miasta Płocka z 1237 r. Ze wszech miar na swe miano zasługuje Skarbiec. Kryje bowiem lśniące złotem, skrzące się drogimi kamieniami monstrancje, kielichy i relikwiarze. Bodaj najcenniejsze to romański kielich księcia Konrada Mazowieckiego oraz herma-relikwiarz na głowę św. Zygmunta, dar króla Kazimierza Wielkiego.

Muzeum Diecezjalne w Płocku im. bł. abp. Antoniego Juliana Nowowiejskiego
Płock, ul Tumska 3a
www.mdplock.pl

Z DUCHEM SIOSTRY FAUSTYNY
Osobom głęboko wierzącym wizyta w Muzeum Pamiątek po Św. Faustynie przy Sanktuarium Bożego Miłosierdzia dostarczy wielu wzruszeń. Jest to bowiem muzeum biograficzne, nastawione głównie na zachowanie w pamięci potomnych sylwetki wyniesionej na ołtarze zakonnicy, okrzykniętej Apostołką Bożego Miłosierdzia. Kanonizacji dokonał w 2000 r. papież Jan Paweł II. Maria Faustyna Kowalska przeszła do historii jako głosicielka kultu Miłosierdzia Bożego. W swoim „Dzienniczku” opisała duchowe i mistyczne doświadczenia, jakie stały się jej udziałem, a przede wszystkim wizje i objawienia, których doznała. W ich efekcie powstał obraz Jezu Ufam Tobie, modlitwy zwane Koronkami do Miłosierdzia Bożego i Godziny Miłosierdzia. Zostało też powołane do życia nowe zgromadzenie, którego celem jest wypraszanie modlitwą i działaniem miłosierdzia dla świata (Apostolski Ruch Bożego Miłosierdzia). W pomieszczeniach piekarni, w której za życia często pracowała siostra Faustyna, zrekonstruowano celę zakonną z jej czasów. A w gablotach, oprócz zdjęć archiwalnych prezentujących zakonnice i ich wychowanki, ukazano narzędzia pokutne, jakich używały siostry w dawnych czasach, oraz eksponaty związane z życiem świętej i kultem Bożego Miłosierdzia. Ze względu na rozbudowę Sanktuarium muzeum jest czasowo zamknięte. Jednak w Muzeum Diecezjalnym, wykorzystując pamiątki po św. Faustynie, zorganizowano wystawę „U źródeł kultu Bożego Miłosierdzia”. Dzięki zgromadzonym archiwaliom wystawa przybliża życie i zasługi św. Faustyny, prezentuje historię płockiego klasztoru Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia Bożego oraz ideę, której się poświęcają.

Muzeum Pamiątek po św. Faustynie
Płock, Stary Rynek 14/18 (przy Sanktuarium Bożego Miłosierdzia)
www.plock.faustyna.pl

INFO
Płocka Lokalna Organizacja Turystyczna: www.turystykaplock.eu

Tekst był publikowany na łamach magazynu „Świat. Podróże. Kultura.” latem 2013.