Niemcy – śladami Braci Grimm

Któż nie zna losów Kopciuszka, Królewny Śnieżki, Jasia i Małgosi, Muzykantów z Bremy, Roszpunki czy Czerwonego Kapturka. Baśnie Jacoba i Wilhelma Grimmów należą do kanonu światowych opowieści dla dzieci. 50 z nich, zdaniem Wilhelma najbardziej odpowiednich dla najmłodszych czytelników zebranych w „Kassel Handexemplare” i wydanych w 1825 roku trafiło na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Przetłumaczono je już na 160 języków.

Wprawdzie baśnie Braci Grimm charakteryzuje specyficzne okrucieństwo, to jednak postacie są tak wyraziste, że nie pozostawiają wątpliwości kto dobry jest, a kto zły. Ostatecznie też, dobro zawsze zwycięża zło. Niegodziwa Baba Jaga ginie spalona w piecu, a chciwa macocha umiera, nie doczekawszy się wzbogacenia. Walka ze złem wymaga jednak wyrzeczeń i konsekwentnego przestrzegania żelaznego kodeksu moralnego. Dzięki owej jednoznaczności, baśnie Braci Grimm pomagają nawet najmłodszym dzieciom oswoić się z lękiem, radzić sobie tak jak należy w różnych trudnych życiowych sytuacjach. Ważnym motywem jest silna i prawdziwa miłość, która jak bajce o Królewnie Śnieżce może przezwyciężyć nawet stuletni sen. Baśnie Braci Grimm uczą jak z pokorą znosić los takim, jaki jest, bo wszystko co się dzieje ma swój sens, i – mówiąc krótko – napawają optymizmem. Tak przynajmniej twierdził Bruno Bettelheim, psychoanalityk, któremu refleksje na temat oddziaływania baśni na psychikę dziecka, bazujące właśnie na dorobku Braci Grimm, przyniosły światową sławę.

Baśnie Braci Grimm są wytworem ich nieograniczonej wyobraźni, ale także głębokich studiów jakie Jacob i Wilhelm prowadzili podróżując po Niemczech i gromadząc przeplatające się przez ludowe klechdy i podania wątki. Baśnie mogą się wydawać ubocznym produktem ich językoznawczych badań naukowych, których efektem stał się Słownik niemiecki (Deutches Wörterbuch), którego publikację rozpoczęli w 1852 roku, a które to dzieło kontynuowały następne pokolenia niemieckich uczonych do 1961 roku. Jednak to bajki przyniosły Braciom Grimm światowy rozgłos i wieczną chwałę. Swój bajkowy dorobek wydali Grimmowie drukiem w latach 1812-1815 w dwóch tomach zatytułowanych „Kinder- und Hausmärchen”. Oryginał jest ozdobą zbiorów Muzeum Braci Grimm w Kassel. Pierwsze wydanie tego dzieła w Polsce miało miejsce w 1895 roku. Co ciekawe w powojennej rzeczywistości, w 1951 roku, cenzura nakazała natychmiastowe wycofanie niektórych bajek z bibliotek i księgarni w Polsce.

Miejsca związane z życiem i twórczością Braci Grimm łączy od 1975 roku Niemiecki Szlak Bajek (Die Deutsche Märchenstraße). Jego trasa liczy ponad 600 km długości, a przystanki oznaczone są wystylizowaną w kształcie serduszka sylwetką królowej wróżek. Prowadzi z Hanau, rodzinnego miasta Braci Grimm położonego nieopodal Frankfurtu przez Steinau, Marburg i Kassel do Bremy miasta muzyki i muzyków. Ważne są na nim nie tylko miejscowości z ich cennymi zabytkami – zamkami, kamienicami i świątyniami oraz ekspozycje obrazujące życie i dorobek pisarzy, ale także krajobrazy. Szlaku przemierza aż osiem parków natury. Przebiega też przez miejsca, znane ze starych niemieckich podań oraz związane z ludźmi, którzy podzielili się z Braćmi Grimm baśniowymi motywami, wpływając na styl i fabułę ich opowieści. Od zeszłego roku na Niemieckim Szlaku Bajek odbywa się szczególnie wiele uroczystości, przedstawień, imprez i happeningów związanych z twórczością i dorobkiem Braci Grimm, a doroczne festiwale mają wyjątkową oprawę. Niemcy celebrują bowiem nadzwyczaj uroczyście jubileusz 200-lecia ukazania się drukiem najsłynniejszych baśni świata i zapraszają gorąco do poznawania miejsc związanych z ich powstaniem. Do przemierzania Die Deutsche Märchenstraße.

INFO
www.deutsche-maerchenstrasse.com

* * * * * * *

Rodzinne strony Braci Grimm na Niemieckim Szlaku Bajek
Poniższe, wybrane przystanki Niemieckiego Szlaku Bajek znajdują się na terenie związkowego kraju Hesja. To zaledwie część bardzo długiej trasy. W biografii Braci Grimm kraina ta zajmuje jednak miejsce szczególne, bo tutaj bracia się urodzili i tutaj spędzili większość swego życia. Tui pracowali jako księgarze i uniwersyteccy profesorowie. Co najważniejsze, przemierzając okolice Kassel zgromadzili większość swoich baśniowych wątków. A krajobrazy, bujna przyroda oraz fascynująca architektura starych miast i miasteczek, wpłynęły na plastyczną formę ich opowieści. Na Niemiecki Szlak Bajek wyruszamy z Hesji – warto o tym pamiętać.

HANAU
www.hanu.de
Niewielkie miasto w kraju związkowym Hesja, nieopodal Frankfurtu. Znane i promowane jako „Miasto braci Grimm” (Brüder-Grimm-Stadt), bo tutaj się urodzili słynni bajkopisarze. Notabene mieli też utalentowanego trzeciego brata, Ludwika – malarza, który zilustrował pierwsze wydanie ich bajek. W mieście, przed ratuszem wznosi się pomnik obu pisarzy. Oprócz wątków grimmowskiego i baśniowego, warto w nim zwrócić uwagę na tradycje sztuki złotniczej. Późnorenesansowy Niemiecki Dom Złotniczy (Deutsches Goldschmiedehaus) wznoszący się przy byłym rynku mieści obecnie Muzeum Sztuki Złotniczej z największą w Niemczech kolekcją poświęconą artystycznej i rzemieślniczej obróbce szlachetnego kruszcu. Ze światem baśni związane są także znajdujące się w Hanau muzea: Teatru Papierowego oraz Lalek.

STEINAU
www.steinau.de
Do tego miasta przeniosła się rodzina Grimmów, gdy ich ojciec otrzymał w 1791 roku posadę w Sądzie Rejonowym. W byłym gmachu sądu (funkcje te zabytkowy budynek pełnił do 1998 roku), urządzono muzeum poświęcone twórczości Jacoba i Wilhelma. W rzeźbach rozmieszczonych w otaczającym obiekt parku, dzieci rozpoznają liczne postacie dobrze znane ze słynnych baśni.

MARBURG
www.marburg.de
Miasto bajkowo-uniwersyteckie. To właśnie tutaj Jacob i Wilhelm studiowali prawo. I tutaj poznali dwóch romantycznych pisarzy Clemensa Brentano i Achima von Arnim, spisujących z zapałem historyczne podania i ludowe legendy, by nie uległy zapomnieniu. Bracia żywo wspomogli ich w tej pracy, a potem kontynuowali dzieło, poszerzając je o baśnie funkcjonujące jedynie w przekazie ustnym. Dziś, na cześć Braci Grimm i ich bajek przez miasto wiedzie Bajkowa Ścieżka (Märchenrundfahrt); od kościoła św. Elżbiety, do zamku. 6 usytuowanych przy niej miejsc poświęcono bajkom o wyścigu zająca z jeżem, wilku i siedmiu koźlątkach, zaczarowanym w żabę księciu, bohaterskim krawczyku, Śnieżce i Kopciuszku. Trasa wiedzie także obok domu przy Barfüßstraße 35, w którym bracia mieszkali podczas studiów. Sporo miejsca i eksponatów poświęconych Braciom Grimm oraz epoce romantyzmu, do której należy ich twórczość posiada Haus der Romantik – Muzeum Romantyzmu (www.romantikmuseum-marburg.de).

KASSEL
www.kasel-tourist.de
Największe miasto na szlaku. A zarazem miejsce, gdzie bracia spędzili sporą część swojego życia. Prowadząc prace językoznawcze spisywali zasłyszane z ust wiejskich bajarzy, bądź znalezione w archiwach opowieści. Łącznie zgromadzili ich około 200. To prawdziwy skarb, przechowywany w Muzeum Braci Grimm, na zamku Bellevue. Nie bez znaczenia dla ich twórczości była też z pewnością zabudowa Kassel, miasta z trzema wspaniałymi pałacami i parkami, przeciętego doliną rzeki Fuldy. Szczególnie inspirująca była zapewne XVIII-wieczna rezydencja Schloß Wilhelmshöhe, otoczona parkiem pełnym kaskad, fontann, grot, ruin i akweduktów. Roztacza się stamtąd fantastyczna panorama miasta, a parkowe rzeźby i mała architektura są wizytówką Kassel. Na wzgórzu wznosi się Löwenburg, romantyczny neogotycki pawilon stylizowany na ruiny zamku rycerskiego (Ritterburg-Ruine) z fosami i zwodzonym mostem. Natomiast wznoszący się nad miastem zamek Sababurg, nazywany jest zamkiem Śpiącej Królewny. Centralny plac w Kassel nosi imię Braci Grimm i wznosi się przy nim ich pomnik.

WOLFHAGEN
www.wolfhagen.de
Miasteczko związane z opowieścią o „Wilku i siedmiu koziołeczkach” (motyw wykorzystano zdobiąc rzeźbami zwierząt miejscowa fontannę), usytuowane jest w malowniczej okolicy, w sercu parku natury – Naturpark Habitschwald. W podziemiach ratusza znajduje się znana restauracja „Grimms Märchenkeller”, w której malowidła wykonał trzeci z braci Ludwik, w 1814 roku. Ludwik pozostawił też wspaniały zbiór malowideł, przedstawiających usytuowane dziś na szlaku bajek miasteczko Fritzlar.

BAUNATAL
www.baunatal.de
W tej dolinie leży Hofgeislar (miasteczko oddalone zaledwie o 25 km w kierunku północnym od Kassel). Przeszło ono do historii za sprawą Dorothei Viehmann z domu Pierson, kobiety pochodzącej z hugenockiej rodziny. To ona opowiedziała Braciom Grimm szczególnie wiele starych podań i baśni, w tym wywodzące się z Francji legendy hugenockie. Za jej więc sprawą, niektóre wątki używane przez Braci Grimm, bliskie są motywom, z których korzystał w swej twórczości francuski bajkopisarz Charles Perrault.

HEILBAD HEILIGENSTADT
www.heilbad-heiligenstadt.de
Otoczony lasami kurort, w którym za czasów Braci Grimm żywe były tradycje ludowego budownictwa. A idylliczna okolica nie pozostała bez wpływu na scenerię wydarzeń opisywanych przez Braci Grimm w baśniach. Po dziś dzień okolice słyną z gęstych lasów, stanowiących tło dorocznych letnich festiwali bajkowych (Märchenparkfest).

GETYNGA (GÖTTINGEN)
www.goettingen-tourismus.de
Losy Braci Grimm związały się z Getyngą na dobre i złe. Podjęli pracę na miejscowym uniwersytecie, porzuciwszy Kassel i posady w tamtejszej księgarni. W latach 1837-1841 przyłączyli się do protestu przeciwko zniesieniu konstytucji przez Króla Hannoveru Ernsta Augusta. A w konsekwencji tych wydarzeń znanych jako „Protest Siedmiu” (stąd getyńska siódemka – Göttinger Sieben) wydalono ich z uczelni wraz z pięcioma innymi profesorami. Znaleźli potem posady na Uniwersytecie Berlińskim. Przez cały czas nie porzucili swoich prac językoznawczych ani twórczości pisarskiej. Choć przyznać trzeba, że pierwsze wydania ich bajek uzupełnione naukowymi przypiskami, dość jeszcze chaotyczne i bardziej naukowe niż gawędziarskie w stylu nie znalazły jeszcze uznania.

Tekst był publikowany na łamach magazynu „Świat. Podróże. Kultura.” w maju 2013 roku, oraz na stronach http://magazynswiat.pl/527/niemcy-sladami-braci-grimm.html

---

---