Polska – Beskid Mały i Makowski, czyli papieskie góry

Rozciągając się od Bramy Wilkowickiej i rzeki Białej na zachodzie po dolinę Raby na wschodzie, te dwa niewysokie pasma stanowią północną forpocztę najwyższego i najbardziej rozległego beskidzkiego pasma – Beskidu Żywieckiego. Nie są jednak pozbawione własnego charakteru.

Beskid Mały tworzy wyraźny wał okryty płaszczem lasów, przedzielony doliną Soły na dwie wyraźne, choć nierówne części. Zachodnia jest mniejsza, ale właśnie w niej wznosi się najwyższy szczyt całego pasma – Czupel (933 m). Ten fragment nazywany jest często Grupą Czupla i Magurki Wilkowickiej. Część wschodnia Beskidu Małego jest bardziej rozległa. Jej najwyższym wzniesieniem jest Łamana Skała (929 m), zaś najbardziej znanym szczytem Leskowiec (923 m), na którym wznosi się jedno z najstarszych w tym rejonie polskich schronisk turystycznych. Zbudowano je w 1933 roku, zaledwie w trzy miesiące. Wcześniej, bo już w 1903 roku powstało schronisko na Magurce Wilkowickiej (909 m). Szczyt nazywano wówczas Josefsbergiem ze względu na bijące na nim źródło św. Józefa. Gospodarzem obiektu była bielska sekcja niemieckiej organizacji turystycznej Beskidenverein.

Monotonię łagodnych grzbietów przerywają piaskowcowe ostańce, sterczące śmiało w leśnym otoczeniu. Ich kształty ożywiały wyobraźnię, co znalazło wyraz w nazwach, choćby takich jak Skała Czarownic. Ta intrygująco ukształtowana skała jest ozdobą lasów okrywających Magurkę Wilkowicką. Przynajmniej od stu lat szczyt stanowi popularny cel spacerów z Bielska-Białej. Czarne Działy na południowym, porośniętym bukami skłonie Łamanej Skały tworzą strefę jeszcze bardziej tajemniczą, kryjąc wejścia do niewielkich, ale wartych zwiedzenia szczelinowych jaskiń.

Szum lasów Beskidu Małego towarzyszył od najmłodszych lat pochodzącemu z Wadowic Janowi Pawłowi II, a wycieczki na „domowe szczyty Wadowic” przerodziły z czasem w znane całemu światu upodobanie polskiego papieża do gór. Wadowiczanie też jako pierwsi uhonorowali go nadając Jaworzynie Leskowieckiej (890 m) nazwę Groń Jana Pawła II. Już po pierwszej pielgrzymce do Polski, która miała miejsce w 1979 roku.

Na lewym brzegu Skawy, u stóp niewysokiego Iłowca (477 m) leży wieś Gorzeń Górny. W należącym do Emila Zegadłowicza, zamienionym dziś na muzeum biograficzne dworku, gromadzili się w latach 20. XX wieku malarze i poeci. Do historii przeszli jako Grupa Czartaka, zaczerpnąwszy nazwę od starego dworskiego spichlerza. Artyści wydali kilka zeszytów pisemka literackiego „Czartak”. W jednym z opublikowanych w nim wierszy, Janina Brzostowska (zwana polską Safoną, bo jako pierwsza przetłumaczyła spuściznę greckiej poetki), uwieczniła góry i wioski Beskidu Małego. Jej strofy powróciły po latach, w śpiewanej przy ogniskach podczas studenckich rajdów piosence „Wioski w Beskidzie”.

Za tworzącą malowniczy przełom doliną Skawy wznoszą się równie niewysokie jak w Beskidzie Małym szczyty Beskidu Makowskiego. Osiedla podchodzą tutaj bardzo wysoko, rozsiadając się nierzadko w szczytowych partiach gór. Konsekwencją działalności ludzi są rozciągające się na grzbietach łąki i uprawne pola. W efekcie karczowania lasów z Beskidu Makowskiego można podziwiać bez przeszkód beskidzkie pasma i wyrastające ponad nimi Tatry. Jednym z najwspanialszych punktów widokowych jest Koskowa Góra (874 m) –najwyższy szczyt Beskidu Makowskiego (jeśli nie zaliczymy do pasma jak to czynią niektórzy geografowie i autorzy przewodników, ani ciążącego ku Beskidowi Żywieckiemu Pasma Jałowieckiego, ani Lubomira i Łysiny – gór o wyraźnie odmiennym, wyspowym charakterze).

Nieopodal kulminacji Koskowej Góry stoi murowana, kryta gontem kapliczka, ufundowana około 1910 roku przez Jana Koska. Wewnątrz znajduje się figura Chrystusa upadającego pod krzyżem. Legenda głosi, że zamówioną w Sidzinie rzeźbę transportowano do Kalwarii Zebrzydowskiej, ale woły ciągnące wóz zatrzymały się i nie chciały ruszyć z miejsca. Uznano to za Wolę Bożą i wzniesiono kaplicę. W Beskidzie Makowskim i we wschodniej części Małego jest bardzo dużo replik motywu Trzeciego Upadku. Rzeźby kamienne i drewniane inspiruje figura z jednej z najważniejszych kaplic Drogi Krzyżowej z Kalwarii Zebrzydowskiej. Usytuowana na północnych obrzeżach Beskidu Makowskiego kalwaria, powstała na początku XVII wieku. Ponoć wojewoda krakowski Mikołaj Zebrzydowski ujrzał ze swojego zamku na Lanckorońskiej Górze gorejące krzyże. Pod wpływem tego widzenia, magnat ufundował założenie kalwaryjskie. Bodaj najwspanialsze w Europie. W związku z powstaniem kaplic przemianowano miejscowe nazwy. I tak – góra Żar, na której stokach wzniesiono większość kaplic otrzymała nazwę Golgoty, Lanckorońska Góra stała się Górą Oliwną, a odcinek przepływającej między nimi Skawinki – Cedronem. Tutejsze Misteria Wielkanocne, zwłaszcza procesja w Wielki Piątek, przyciągają każdego roku ponad sto tysięcy osób. Opiekujący się sanktuarium bernardyni oraz parafianie przebrani za biblijne postacie odgrywają nader ekspresyjnie sceny z ostatnich dni ziemskiego żywota Jezusa Chrystusa, a koronowany w 1887 roku przez papieża Leona XIII wizerunek Matki Boskiej Kalwaryjskiej uchodzi za cudowny.

Tradycje wielkanocne są żywe także po południowej stronie Beskidu Makowskiego. W Tokarni, w niedzielę palmową, otoczona wysokimi na kilkanaście metrów kolorowymi palmami drewniana figura Chrystusa na osiołku, trzykrotnie okrąża niewielki drewniany kościół. Poświęcone podczas procesji palmy zabiera się do domów i zagród, wierząc że ich fragmenty umieszczone nad drzwiami przyniosą gospodarzom urodzaj i szczęście.

Powiązane artykuły:
Polska – mozaika naszych gór
Polska – Beskid Śląski, czyli u źródeł Wisły
Polska – Beskid-Żywiecki, czyli wokół Królowej Beskidów
Polska – Gorce, czyli górska rozgwiazda
Polska – Pieniny, czyli świat motyli
Polska – Beskid Wyspowy, czyli góry niczym archipelag
Polska – Beskid Sądecki, czyli samo zdrowie
Polska – Beskid Niski to przede wszystkim doliny
Polska – Bieszczady, czyli legenda połonin
Polska – Tatry, czyli odrobina Alp w Karpatach