Włochy / Toskania – bank Monte dei Paschi

Bank Monte dei Paschi przyciąga dziś uwagę mediów. Wcale nie dlatego, że założony w 1472 roku w Sienie, jest najstarszym działającym nieprzerwanie na świecie, ale dlatego, że jest bliski bankructwa.

Mówiąc szczerze, problemy sieneńskiego banku nie są czymś szczególnym. Szacuje się, że na ich rozwiązanie potrzeba około 5 mld euro, ale włoski rząd, którego wsparcie jest konieczne dla ochrony interesów i depozytów klientów, a w konsekwencji – uniknięcia zawirowania w gospodarce, poszukuje znacznie więcej, bo 20 mld. Oznacza to, że kryzys jest głębszy i dotyczy również innych instytucji z włoskiego sektora bankowego.

Bank milowych kroków

Palazzo Salimbeni mieści główną siedzibę banku Monte dei Paschi. To gotycki pałac miejski, należący do wpływowej i bogatej, sieneńskiej rodziny kupieckiej Fot. Paweł Wroński

Banca Monte di Pietà (Monte Pio) jak go nazywano do połowy XVI wieku, powstał ze wzbogacenia działalności nastawionej tylko na zysk, intencją niesienia pomocy. Udzielał nieoprocentowanych pożyczek zubożałym wiernym. Musieli oni wprawdzie oddać część majątku pod zastaw, ale pożyczona kwota otwierała przed nimi szanse wydobycia się z finansowych tarapatów. Kapitał kredytowy tworzono z dobrowolnych wkładów zamożnych obywateli, przy poparciu i aprobacie Kościoła. W 1624 roku książę Toskanii Ferdynand II przyznał bankowi dochody z pastwisk, tworząc tym samym solidny fundament finansowy dla jego dalszej działalności i rozwoju.

W okresie Risorgimento (zjednoczenia Włoch), sieneński bank z placówkami w innych regionach, tworzył najsilniejszą w kraju strukturę kapitałową. Jako pierwszy we Włoszech podejmował więc nowe rodzaje działalności, na przykład uruchomił kredyty hipoteczne.

Wzór naśladowany
Założenie banku w Sienie było pod koniec XV wieku przejawem szerszego ruchu, któremu patronowali franciszkanie, zwłaszcza Jan Kapistran. Powstające z ich inicjatywy, banki podobne do sieneńskiego, nazwano pobożnymi (montes pietates).

W kupieckich republikach Włoch, gdzie bankructwa i ponoszenie dotkliwych strat było chlebem powszednim, szybko zyskały na popularności. Wzór był zaś tak chwytliwy, że zaadaptowano go wkrótce w innych krajach, najszybciej we Francji i w Niemczech.

Banki pobożne w Polsce
Do Rzeczypospolitej banki pobożne zawitały pod koniec XVI wieku za sprawą bernardyna, Władysława z Gielniowa, ale wkrótce idea upadła. Do jej urzeczywistnienia przyczynił się dopiero wpływowy jezuicki kaznodzieja, Piotr Skarga, który związał działalność banków pobożnych z misją Arcybractwa Miłosierdzia. Zapewne też, dzięki jego osobistemu zaangażowaniu, powstały pierwsze tego typu placówki – w Wilnie w 1579 roku i w Krakowie w 1587. Stan mieszczański miał słabą pozycję w Rzeczypospolitej Szlacheckiej. Mimo to, w 1589 roku otwarto bank pobożny w Warszawie. Następne w 1599 w Poznaniu i Pułtusku, w 1600 w Łowiczu, a w 1601 roku we Lwowie i w Zamościu. Wypełniony wojnami wiek XVII nie sprzyjał ich rozwojowi. Wszystkie zlikwidowano w okresie zaborów, za wyjątkiem krakowskiego, który przetrwał do 1948 roku.

Zygmunt Gloger zdefiniował bank pobożny jako „jedyny bank w Europie wypożyczający pieniądze ludziom przycisniętym potrzebą, na zastawy bez żadnego procentu”.

Symbol włoskiej bankowości
Współcześnie, sieneński bank zajmuje trzecie miejsce we Włoszech pod względem aktywów. Przez stulecia, z racji pozycji na rynku i prekursorskich działań, Monte dei Paschi urósł też w słonecznej Italii do rangi symbolu bankowej stabilności. W obliczu bankructwa, trafił więc automatycznie na czołówki gazet, stając się symbolem kryzysu kapitałowego, z jakim borykają się głównie średniej wielkości włoscy kredytodawcy, tacy jak Popolare di Vicenza, Veneto Banca czy Carige. Na pociechę – jeśli Monte dei Paschi rzeczywiście upadnie, przejdzie po raz kolejny do historii. A w osieroconym budynku można zawsze otworzyć muzeum.