Wybudowany w 1977 roku Uniwersam Grochów przeszedł do historii. Pozostał jedynie neon odtworzony pieczołowicie na fasadzie nowego kompleksu jaki oddano do użytku przy Rondzie Wiatraczna w ostatnim dniu lutego 2018 roku.
Rondo Wiatraczna, które niegdyś kojarzyli Warszawiacy z Uniwersamem, zmienia się także zdecydowanie. Na wizerunek Wiatraka – jak mawia się potocznie w stolicy – wpływają przede wszystkim wieżowce. Ba, ktoś rzucił pomysł, by na Wiatraku postawić… wiatrak. Póki co, koncepcja jest ekspresją czyjejś fantazji, i taką zapewne pozostanie, gdyż trudno sobie wyobrazić, by wsparcia udzielił jej poważny kapitał.
Kluczową zmianę w krajobrazie Ronda Wiatraczna – centrum Pragi Południe (Grochowa) stanowią powstające wokół budowle, pnące się coraz częściej w górę.
Zmiany wizerunku, spowodowane unowocześnianiem infrastruktury, budową nowych gmachów i rozbudową istniejących kompleksów mieszkalnych czy handlowo-usługowych toczą się na tle zasadniczych zmian w ustroju państwa, jakie dokonują się w Polsce od chwili obaleniu komunizmu na przełomie lat 80. i 90. XX wieku.
W Warszawie, którą otacza odium stołeczności – przez jednych postrzegane jako coś prestiżowego, przez innych jako uciążliwość – wszystkie te procesy przebiegają burzliwie, rzutując na życie mieszkańców w najwyższym stopniu, choć odczuwamy je zazwyczaj dopiero w dłuższej (nierzadko wielopokoleniowej) perspektywie czasowej. Zjawiska ekonomiczne reguluje samoistnie wolny rynek oraz systematycznie usprawniana i przyjaźniejsza wobec petentów obsługa w urzędach łagodzi uciążliwości. W efekcie, kwestie ustrojowe wciąż jeszcze postrzegamy jako abstrakcyjne, emocjonując się przede wszystkim krajobrazem miejsca, w którym żyjemy, głównie zresztą estetyką, a powoli także funkcjonalnością, otoczenia. Relacje między ustrojem państwa i miasta, a poziomem zadowolenia z życia, komfortu i pewności co do przyszłości są dla wielu z nas nieczytelne.
Kalendarium urbanistyczne Grochowa
1347 – książęta mazowieccy, nadają rozpościerającą się na prawym brzegu Wisły wieś Grochów (wówczas zwaną Grochowo) kapitule płockiej – z czasem dla Grochowa i sąsiednich wsi utrze się nazwa dobra skaryszewskie
1766 – król Stanisław August Poniatowski proponuje kapitule płockiej zamianę dóbr skaryszewskich na inne, aby uporządkować położone w strefie stołecznej prawobrzeżne tereny nadwiślańskie, zalegające praktycznie odłogiem od czasów potopu szwedzkiego; Sejm akceptuje tę zamianę
1780 – król przekazuje dobra skaryszewskie bratankowi, Stanisławowi, ten szybko zakłada tzw. kolonię Grochów i dzieli ją na 8 części (opis: www.iutm.pl), nadając różnym osobom – ten podział utrwala się w obrazie dzielnicy (zmiany przebiegu granic pomiędzy częściami wyznaczają w kolejnych epokach nie tylko stosunki własnościowe, ale także pojawiające się w krajobrazie (twarde) obiekty, głównie infrastrukturalne, takie jak trakty handlowe, a współcześnie – nowoczesne arterie komunikacyjne)
XIX wiek – na Grochowie rozwijają się liczne manufaktury, kształtując przemysłowy charakter przyszłej warszawskiej dzielnicy
- 1822-1823 – tkacze i przędzalnicy osiedlający się wzdłuż dzisiejszej Grochowskiej (wówczas Trakt Brzeski), przekształcają okolicę w strefę włókienniczą; ich wyroby podbijają rynek zachodnich prowincji rosyjskiego imperium
- 1835 – Karol Osterloff wchodzi w posiadanie części dóbr grochowskich, tzw. Dworek Grochowski czyni rodzinną rezydencją, a w okolicy zakłada gorzelnię, browar i wytwórnię win szampańskich (więcej: www.pawelwronski.blog)
- w II poł. stulecia, w przemysłowym krajobrazie Grochowa wyróżniają się zakłady Hocha, Stencla i Maetzego produkujące świece, Bieńkowskiego – zapałki oraz ceniona garbarnia braci Jeromimów
Od początku XIX wieku do lat 60. XX na Grochowie odbywały się targi koni i bydła; tam gdzie był dawniej plac targowy, pod koniec XIX w. zbudowano gmach Instytutu Weterynaryjnego; obecnie mieści się w nim szkoła muzyczna oraz zaplecze orkiestry Sinfonia Varsovia (do 2020 roku powstanie tam sala koncertowa dedykowana w/w orkiestrze). Pozostałą część d. targowiska przekształcono u progu XXI w. w park, ciągnący się od ogrodzenia d. Instytutu na zachodzie po ul. Podskarbińską na wschodzie, ograniczony od północy ul. Kobielską, a od południa Grochowską.
1870 – carskim dekretem posiadacze poszczególnych części Grochowa uzyskują je jako tzw. ‘własność zupełną’
1916 – pruski generał-gubernator Hans Hartwig von Beseler wydaje dekret nakazujący włączenie znaczącej części terenów Grochowa w obręb granic administracyjnych Warszawy; obszar ten pokrywa się z grubsza z dzisiejszą Pragą-Południe
XX w. (okres międzywojenny) – właściciele istniejących manufaktur unowocześniają je i wznoszą nowe fabryki; do przemysłowej czołówki należą Państwowe Zakłady Inżynieryjne produkujące m.in. samochody (przy Terespolskiej) oraz należąca do Kazimierza Szpotańskiego fabryka sprzętu elektroenergetycznego (przy Gocławskiej ); wraz ze wzrostem liczby ludności pojawiają się nowe osiedla; efektem urbanizacji jest wzrost popytu na wszelkie usługi (pamiątką tego okresu jest piekarnia Teodora Rajcherta, której budynek wznosi się wciąż przy ul. Wiatracznej); spora część Grochowa pozostaje jednak nadal rolnicza – wysoko cenione jest działające w tym rejonie gospodarstwo Witolda Zajdla
1934 – powstaje śmiały projekt warszawskich urbanistów – Jana Chmielewskiego i Szymona Syrkusa, zatytułowany „Warszawa funkcjonalna”; na tych planach wzoruje się w 1944 roku brytyjski urbanista Sir Leslie Patrick Abercrombie, tworząc wizję Wielkiego Londynu ( Greater London Plan), podzielonego na koncentrycznie rozłożone dzielnice z centralnym City otoczonym pierścieniami Londynu Wewnętrznego – Inner London i Zewnętrznego – Outer London (www.theguardian.com); z założeniami „Warszawy funkcjonalnej” zgodne były plany, którym pod koniec lat 30. XX wieku patronował osobiście Prezydent Warszawy, Stefan Starzyński (więcej na temat Starzyńskiego w materiałach z 2014 roku w portalu: www.tvnwarszawa.tvn24.pl)
1939 – 1 września wybucha II wojna światowa, 17 września Armia Czerwona dołącza do hitlerowców atakując Polskę od wschodu; do historii przechodzą słowa Stefana Starzyńskiego: „chciałem by Warszawa była wielka” – wyrwane z kontekstu, wielokrotnie później powtarzane i interpretowane na różne sposoby, po dziś dzień służą politykom do obrony przeciwstawnych nawet tez ustrojowych
II wojna światowa przerywa procesy rozwojowe w Warszawie, a totalne zniszczenie lewobrzeżnej części miasta przez Niemców po powstaniu warszawskim, wymusza na władzach powojennej Warszawy, poprzedzenie wszelkich akcji podniesieniem stolicy z ruin
1945 – określaną mianem Pragi prawobrzeżną Warszawę władze komunistyczne dzielą na dwie dzielnice: Pragę-Północ i Pragę-Południe (nazwy Praga-Południe użyto już jednak wcześniej, w 1928 roku dla okręgu policyjnego nr XV na terenie starostwa grodzkiego Warszawa Praga); dyskusja na temat przemianowania „Pragi-Południe” na mocniej uzasadniony historycznie „Grochów” trwa od tamtego czasu niemal bez przerwy
1951 – padają słynne słowa Bolesława Bieruta: „Cały naród buduje swoją stolicę”; podobnie jak w przypadku cytatu z 1939 roku, włożonego w usta prezydenta Stefana Starzyńskiego – jedni odsądzają autora tej wypowiedzi od czci i wiary, widząc w nich jedynie usankcjonowanie na przykład demontażu zabytków Wrocławia dla odbudowy warszawskiej Starówki; inni poczytują je jednak za dowód, że nawet najbardziej zagorzali komuniści rozumieli symboliczne znaczenie Warszawy dla państwa polskiego
XX w. (okres powojenny) – praska strona Wisły nie doznaje niemal uszczerbku w wyniku działań wojennych (na prawym brzegu Wisły stoją Rosjanie, Niemcy pacyfikują powstanie warszawskie na lewym; Armia Czerwona wkracza do ruin stolicy; w konsekwencji tereny Pragi nie zostają objęte dekretem o komunalizacji, dzięki czemu po 1990 roku, inaczej niż w lewobrzeżnej Warszawie, kwestie własnościowe nie stanowią bariery inwestycyjnej); okres powojenny to kolejna faza przemysłowego rozwoju Grochowa – w dzielnicy działają: przedsiębiorstwa takie jak „Radwar”, „Mera-Pnefal”, „Polskie Zakłady Optyczne”, „Bumar Żołnierz” i „PZL-Warszawa II”.
(1968) 1971-1974 – budowę Trasy Łazienkowskiej rozpoczęto w 1968 roku (według zredukowanych planów z lat 1959-1961), ale przerwano, wznawiając dopiero 3 lata później; po kolejnych redukcjach projektu i 3 latach prac uroczyście ją otwarto; sztandarowe przedsięwzięcie drogowe tamtych lat wykorzystywano w PRL propagandowo, zaś Rondo Wiatraczna, w którym Trasa „Ł” kończy bieg od strony wschodniej jest od tej chwili kluczowym węzłem komunikacyjnym, zalążkiem faktycznego centrum Pragi Południe; z Trasą łączą się tu ważne dla stołecznej komunikacji ulice Grochowska i Waszyngtona
1975-1976 – przy skrzyżowaniu pobliskiej ulicy Grenadierów z Trasą Łazienkowską powstaje 7-kondygnacyjny budynek typu Lipsk (nazywano tak technologię rodem z NRD, w której budynek pokrywano lśniącą okładziną, w tym przypadku czerwoną) z jaskrawo niebieskim neonem „PEZETEL” (usunięto go po 2008 roku w związku z przekształceniami w spółkach Skarbu Państwa), bo mieścił biura opisywanego tym skrótem Przedsiębiorstwa Handlu Zagranicznego Przemysłu Lotniczego
1977 – przy Rondzie Wiatraczna powstaje kompleks handlowo-usługowy „Uniwersam Grochów”, uznawany powszechnie za jedną z ikon PRL-owskiej architektury w Warszawie
Ikony architektury miejskiej okresu PRL, m.in. warszawski Uniwersam, zostały opisane w 2013 roku w portalu www.bryla.pl
1982 – pojawiają się dziesiątki nowych mieszkań w związku z oddaniem do użytku wieżowców z wielkiej płyty sąsiedztwie Ronda Wiatraczna w rejonie ulic Majdańska i Kobielska; budynki charakteryzuje rosnąca sekwencyjnie wysokość – kolejne sekcje liczą po kilkanaście kondygnacji – maksimum XX; wzniesione z wielkiej płyty budynki mieszczą lokale o zróżnicowanych metrażach; niestety początek lat 80. XX w. to okres bodaj najgorszy w historii powojennego budownictwa w Polsce, ponieważ wciąż stosowane są wykreowane centralnie anachroniczne PRL-owskie normy, kolidujące coraz mocniej z oczekiwaniami społecznymi podsycanymi wzorami płynącymi choćby z zachodnich filmów, na jakie otworzyła się nasza kultura w epoce gierkowskiej; z drugiej strony wciąż panuje potężny ‘głód mieszkaniowy’, zwłaszcza na stołecznym rynku, gdyż do Warszawy ściągają nieustannie masy z różnych stron kraju w poszukiwaniu pracy i płacy; trwa stan wojenny; w całym społeczeństwie narasta niechęć do ustroju komunistycznego (www.fotopolska.eu)
1985 – przy Alei Stanów Zjednoczonych, nieopodal Ronda Wiatraczna powstaje zespół czterech pawilonów, nazwanych w nawiązaniu do ekstrawaganckiego kształtu „Grzybkami”; wkrótce po otwarciu kompleks został mianowany do tytułu Mister Warszawy, jednak nagrody nie otrzymał; przez kolejne dekady zmieniają się wielokrotnie najemcy lokali usługowych i handlowych, jedyna firmą, która od początku, nieprzerwanie prowadzi tam działalność jest piekarnia-cukiernia „Grzybki”; tradycje firmy prowadzonej przez rodzinę Cichowskich sięgają 1927 roku, ale dopiero związanie się z „Grzybkami” (zakup na początku lat 80. XX w. gruntu wraz z pawilonem pod piekarnię w rejonie Ronda Wiatraczna), staje się impulsem do dynamicznego rozwoju i ceniona wkrótce na Grochowie piekarnia tworzy z czasem rozległą sieć punktów sprzedaży, otwierając też do 2018 roku kolejne 2 piekarnie w innych punktach Warszawy (www.piekarniagrzybki.pl)
1990 – zmiana ustrojowa przełomu lat 80. i 90. XX w. przynosi m.in. reaktywowanie samorządu terytorialnego, a w konsekwencji podział kompetencji oraz środków publicznych między organy administracji rządowej (państwowej) i samorządowej
Od odrodzenia się w Polsce w 1990 roku samorządu terytorialnego, stolica państwa ma odmiennie regulowany ustrój niż pozostałe wielkie miasta kraju. W latach 1990-2002 opiera się on na istnieniu w ramach Warszawy odrębnych, posiadających osobowość prawną, gmin i zmienia się (niektórzy nazywają te zmiany ewoluowaniem – to zbyt eufemistyczne, bo praktyka pokazała, że największe osiągnięcia z punktu widzenia potrzeb lokalnych odnotował samorząd warszawski w okresie obowiązywania ustawy metropolitalnej, a wypracowany w czasie jej powstawania ustrój terytorialny utrwalił się niezależnie od rangi jaką nadają ustawy poszczególnym kwartałom stolicy):
- 1990-1994 – w pierwszej po zmianie ustroju kadencji samorządowej miasto dzieli się na 7 dzielnic-gmin, bo adaptuje się istniejący ustrój terytorialny, zalecając jednocześnie jego zmianę
- 1994-1998 – wchodzi w życie nowy ustrój terytorialny i polityczny, w którym centralna, dysponująca zwartą zabudową, część miasta staje się jedną liczącą blisko milion mieszkańców gminą Warszawa-Centrum; gmina dzieli się na 10 dzielnic, a otacza ją 10 innych samodzielnych gmin warszawskich; dla koordynacji zadań gminy tworzą związek
- 1998-2002 zdecydowano o wprowadzeniu do miasta kolejnego bytu samorządowego – powiatu warszawskiego z własnymi, odrębnymi od gminnych organami. Taki ustrój istniał do 2002 roku, kiedy Warszawa stała się na powrót jedną gminą podzieloną na 18 dzielnic
na podstawie: St. Faliński, „Ewolucja ustroju m.st. Warszawy 1990-2002”
(ściągnij —> PDF)
1990 – w oparciu o ustawę o samorządzie terytorialnym, Sejm RP uchwala ustawę o ustroju samorządu miasta stołecznego Warszawy, zwaną potocznie warszawską, na mocy której miasto staje się związkiem dzielnic-gmin w granicach siedmiu PRL-owskich dzielnic Warszawy (Warszawa-Mokotów, Warszawa-Ochota, Warszawa-Wola, Warszawa-Żoliborz, Warszawa-Praga Północ, Warszawa-Praga Południe i Warszawa-Śródmieście); organy związku uzyskują stosowne kompetencje i źródła dochodów; jednocześnie Ustawodawca zobowiązuje organy stołecznego samorządu do przeprowadzenia nowego podziału terytorialnego miasta, ustalając termin zakończenia związanych z tym procesem działań na 31 października 1991 roku, kolejnym krokiem ma być wystąpienie z wnioskiem do Rady Ministrów o dokonanie nowego podziału terytorialnego m.st. Warszawy
W latach 90. XX wieku, na tyłach Uniwersamu „Grochów” wyrasta jedno z największych targowisk nie tylko współczesnego Grochowa, ale całej Pragi-Południe
1991 – toczą się konsultacje społeczne – ze zróżnicowanych, proponowanych wtedy wariantów podziału największe poparcie zdobywa tak zwany ustrój metropolitalny, zgodnie z którym Warszawa dzieli się na 11 gmin; centralną i największą terytorialnie oraz pod względem populacji gminę Warszawa-Centrum rozsiadłą po obu stronach Wisły i podzieloną na dzielnice otacza 10 innych gmin warszawskich (Warszawa-Bemowo, Warszawa-Białołęka, Warszawa-Bielany, Warszawa-Rembertów, Warszawa-Targówek, Warszawa-Ursus, Warszawa-Ursynów, Warszawa-Wawer, Warszawa-Wilanów, Warszawa-Włochy); gminy w liczbie 11 tworzą wielozadaniowy związek komunalny; to niekonwencjonalne rozwiązanie wymaga sankcji ustawowej
1994 – zgodnie z zapisami uchwalonej przez Sejm ustawy o ustroju miasta stołecznego Warszawy, nazywanej potocznie metropolitalną, części dawnych dzielnic-gmin, które wchodzą w granice gminy Warszawa-Centrum stają się jej dzielnicami, szczegółowa organizacja ustroju gminy zostaje oddelegowana do jej statutu; w efekcie, Praga-Południe obejmująca historyczne tereny Grochowa, Saskiej Kępy, Kamionka i Gocławia uzyskuje podmiotowość jako wysunięta najdalej na wschód dzielnica gminy Warszawa-Centrum
1996 – na potrzeby Miejskiego Systemu Informacji (MSI), Rada Gminy Warszawa Centrum dzieli uchwałą Pragę-Południe na 6 obszarów: Kamionek, Saska Kępa, Gocław, Gocławek, Grochów, Olszynka Grochowska
1998 – na terenie m.st. Warszawy zaczynają działać organy samorządowe powiatu warszawskiego; równocześnie upowszechnia się opinia, że ustrój Warszawy jest ‘skomplikowany’, a to daje asumpt do dalszych zmian ustroju politycznego, a w konsekwencji do stopniowego odchodzenia od „ustroju metropolitalnego” na rzecz centralizacji władzy w „Wielkiej Warszawie” (w dosłownym rozumieniu pojęcia wielka)
2001-2002 – Pezetel Development wznosi przy skrzyżowaniu ul. Grenadierów z Trasą „Ł” (na miejscu dawnej siedziby PEZETEL-u) Blue Point, biurowiec z XVIII-kondygnacyjnym akcentem po stronie zachodniej, pokryty efektownymi niebieskimi taflami szklanymi (www.bazabiur.pl)
2002 – amalgamacja gmin warszawskich ustawą o zmianie ustawy o ustroju miasta stołecznego Warszawy – w ramach jednego organizmu administracyjnego z jednoczesnym obniżeniem statusu gmin do rangi dzielnic przy zachowaniu ustroju terytorialnego, czyli granic wytyczonych dla gmin warszawskich i dzielnic gminy Warszawa-Centrum w trakcie prac nad ustawą metropolitalną w pierwszej połowie lat 90. XX w.; ustawa nadaje gminie m. st. Warszawa status miasta na prawach powiatu; wewnętrzna strukturę samorządu gminno-powiatowego konstytuuje 18 dzielnic; jest wśród nich Praga-Południe (de facto historyczny Grochów)
2008-2010 – białostocka firma Rogowski Development (www.rogowskidevelopment.pl), wznosi pomiędzy Rondem Wiatraczna a ulicą Kobielską potężny budynek mieszkalny z częścią handlowo-usługową – Galerią „Grochów”; kompleks ma zróżnicowaną wysokość – VII, X i XV pięter; dolne kondygnacje najwyższej części zajmuje Galeria „Grochów” (Galeria zajmuje niemal 1/3 całkowitej powierzchni użytkowej budynku – 7 z 20 tys. m2; www.facebook.com; mieści się w niej także restauracja „Helianthus” oferująca dania kuchni – zgodnie z określeniem właścicieli – nostalgicznej; www.helianthus.com.pl)
2012 – budowa i otwarcie Stadionu Narodowego na miejscu Stadionu X-lecia w ramach przygotowań Polski do Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej (Euro 2012; www.stadiony.net), stają się kluczowym impulsem dla przyspieszenia realizacji wizji rozwoju Warszawy „nad Wisłą”, a nie jak to było wcześniej „tyłem do Wisły”
2016 – budżet partycypacyjny (BP), uruchomiony przez samorządowe władze Warszawy (zgłaszanie projektów i głosowanie na nie z wykorzystaniem internetu i mediów społecznościowych), aktywizuje mieszkańców poszczególnych dzielnic, podbudowując u nich poczucie rzeczywistego wpływu na decyzje organów władz samorządowych; akcja sprzyja też koncentracji uwagi na sprawach stricte lokalnych, zwłaszcza na konkretnym miejscu zamieszkania; na Grochowie, w pobliżu Ronda Wiatraczna, przykładem znakomicie ilustrującym to zjawisko jest rewitalizacja skweru przy Majdańskiej przeprowadzona w ramach BP w 2017 roku (www.boiskowogrodzie.wordpress.com)
2016 – wyburzeniu „Uniwersamu Grochów” sprzeciwiają się organizacje mieszkańców, optując za zachowaniem obiektu (jako zabytku, ze względów sentymentalnych…); ze względu na zły stan techniczny, sprawa jest jednak przesądzona; na miejscu rozebranego budynku Dantex; (www.dantex.pl) rozpoczyna budowę nowego kompleksu mieszkalno-handlowo-usługowego ; równolegle trwa proces „cywilizowania” targowiska na Wiatraku – oficjalnie „rewitalizacja bazaru Wiatraczna” (www.warszawawpigulce.pl)
2017 – PiS forsuje koncepcję „ustroju metropolitalnego” Warszawy, zgodnie z którą liczne gminy niegdysiejszego, małego PRL-owskiego województwa warszawskiego stworzyłyby jeden organizm – metropolitalną Warszawę; dla promocji tej propozycji, PiS i orędownicy koncepcji (vide Jacek Sasin, b. wicewojewoda warszawski i kontrkandydat Hanny Gronkiewicz-Waltz do fotela Prezydenta m.st. Warszawy), posługują się materiałami kartograficznymi z lat 90. XX w. powstałymi w związku z konsultacjami społecznymi prowadzonymi wtedy w ramach prac nad ustrojem m.st. Warszawy oraz przygotowaniami do podziału kraju na duże województwa/regiony; przeinaczając sens tamtych historycznych już projektów, działacze PiS podporządkowują proponowane rozwiązania doraźnym celom politycznym (czyt. partyjnym); zakusy „dobrej zmiany” natrafiają szczęśliwie na silny opór, wyrażony szczególnie zdecydowanie w lokalnym referendum przez świadomą wartości autentycznej struktury samorządowej społeczność Legionowa
2018 – odbywa się huczne otwarcie nowego „Uniwersamu Grochów” (oficjalna nazwa: „Rondo Wiatraczna Galeria Handlowa”); towarzyszące imprezie promocje w sklepach usytuowanych w Galerii ściągają klientelę (www.galeriarondowiatraczna.pl)
Nawiązaniem do przeszłości w Galerii Rondo Wiatraczna jest nie tylko umieszczony na fasadzie neon „Uniwersamu Grochów”, ale także usytuowanie w Galerii sklepu „Społem” (‚Społem’ Warszawska Spółdzielnia Spożywców Praga-Południe; www.warszawa-praga.spolem.org.pl)
Nad kompleksem górują dwie prostopadłościenne wieże. W XVIII-kondygnacyjnym kompleksie znajdzie się 470 lokali mieszkalnych (w chwili otwarcia Galerii dostępnych było 12 mieszkań), 1-4 pokojowych o powierzchni od 28 do 114 m2. Efektownym akcentem jest zielone wewnętrzne patio z placem zabaw dla najmłodszych (www.dantex.pl). Zjawisko pięcia się w gorę bloków mieszkalnych na Grochowie dowodzi, że ‘głód mieszkaniowy’ nadal trwa – i tutaj i w całej Warszawie, ponadto – pożądane są tańsze mieszkania, a o niższą cenę łatwiej w dużym kompleksie niż w kameralnym. Era mrówkowców powraca (wprawdzie w nowej odsłonie, ale jednak!).
Grochów, grupa otwarta na: www.facebook.com
Fotogaleria Grochowa: www.fotopolska.eu
Uniwersam „Grochów” w Społecznym Archiwum Warszawy: www.tubylotustalo.pl
Film dokumentalny „Uniwersam ‘Grochów’” poświęcony nieistniejącemu już obiektowi w reżyserii Tomasza Knittla przedstawia historię tej pierwszej galerii handlowo-usługowej na Pradze Południe, która stała się jeszcze w czasach PRL-u symbolem prawobrzeżnej Warszawy. Reżyser pokazuje ją oczami ludzi tam pracujących i mieszkających w okolicy. Premiera filmu na Krakowskim Festiwalu Filmowym – przełom maja i czerwca 2018 roku. Przedpremierowe pokazy odbyły się w lutym w kinie Praha oraz w marcu – w Promie Kultury na Saskiej Kępie.
UNIVERSAM „GROCHÓW” (documentary teaser) from tomasz knittel on Vimeo.
Zebrałem te fakty z całą świadomością uproszczeń, ale pracowałem przy konsultacjach i tworzeniu ustaw zwanych warszawską oraz metropolitalną w latach 90. XX w. i zdaję sobie doskonale sprawę jakie znaczenie ma i jak wpływa (z pozoru niezauważenie) ustrój państwa i miasta na nasze codzienne życie – pełnej świadomości tego faktu wszystkim życzę!
Paweł Wroński 
Pingback: Grochów latem, wieczorową porą – Paweł Wroński