W malowniczej, północno-zachodniej części Gór Świętokrzyskich leży Samsonów. Wieś słynie z cennego zabytku staropolskiego przemysłu jakim są ruiny Huty „Józef” z pozostałościami wielkiego pieca do wytopu płynnej surówki z I połowy XIX wieku.
Samsonowskie kalendarium historyczne
Ponoć przed wiekami, hutniczą osadę otrzymał za zasługi pewien rycerz, dla niezwykłej siły przezywany Samsonem. Od tego przydomka wzięła nazwę jego dziedzina. I tak już zostało, tym bardziej, że u zarania dziejów, tak samo jak w epoce oświecenia za czasów Stanisława Staszica, trudniono się tutaj wytopem żelaza z pozyskiwanych w okolicy rud.
1584 – pierwsza wzmianka o hutnictwie na terenie Samsonowa – odnotowano, że nad rzeką Bobrzą działa kuźnica żelaza
1598 – „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” podaje, że w tym roku, w dobrach królewskich Samsonów, włoski przemysłowiec Jan Caccio sprowadził bergamskie dymarki i wystawił piec (notabene, pierwszy na ziemiach polskich do wytapiania żelaza w postaci płynnej surówki); korzystając z jej urobku, manufaktura rodziny Caccio produkowała strzelby, pałasze i stalowe pancerze
Surówka to stop żelaza z węglem oraz niewielką ilością pierwiastków takich jak: krzem, mangan, fosfor, siarka. Surówka wymaga dalszej obróbki – stąd jej obrazowa nazwa.
1641-1644 – powstaje kolejny wielki piec, znowu za sprawą włoskiego hutnika, Jana Gibboniego; produkcję wykorzystuje się do zaopatrywania polskich wojsk w czasach Potopu Szwedzkiego
1798-1812 – gdy dobra samsonowskie stały się uposażeniem Kościoła, konkretnie metropolii krakowskiej, biskup Kajetan Sołtyk nakazuje modernizację zakładów; oprócz pieca w Samsonowie powstaje piec w Sałasie; ich produkcja podwaja się na przestrzeni dekady; surówki używa się wtedy przede wszystkim do wyrobu kul armatnich i broni, z czego korzystają uczestnicy insurekcji kościuszkowskiej, a później wojska napoleońskie
1815 – dobra samsonowskie wchodzą w granice Królestwa Polskiego, uciera się dla nich nowa nazwa: Ekonomia Samsonowska
1818-1822 – zakłady hutnicze zostają powierzone w zarząd Stanisławowi Staszicowi – duchownemu, a zarazem wysoko cenionemu w owym czasie uczonemu, pionierowi mineralogii, geologii i geografii; powstaje najbardziej nowoczesny w Królestwie Polskim zakład wielkopiecowy – Huta „Józef” (wraz z osadą murowanych domów dla pracowników); w tym okresie huta wytapia ok. 800 ton surówki rocznie
1829 – instalacja maszyny parowej, która zastępuje przy produkcji energii młyny napędzane wodą dostarczaną kanałem z Bobrzy
1835 – data widoczna na żeliwnej plakiecie na wielkim piecu, zamontowanej po kolejnej modernizacji; przynosi znaczący wzrost produkcji, a asortyment wyrobów, które wykonywano korzystając z samsonowskiej surówki, poszerza się (m.in. o naczynia kuchenne)
1866-1915 – Rosjanie palą hutę w ramach restrykcji za dostarczanie broni uczestnikom powstania styczniowego; Samsonów nigdy nie podniósł się z upadku, bo utracił znaczenie gdy wyrosło Zagłębie Dąbrowskie, korzystające z węgla kamiennego do palenia w piecach; zniszczeń dopełniły wojska austriackie w czasie I wojny światowej
Samsonowski informator: www.samsonow.pl
Stanisław Staszic w Internetowym Polskim Słowniku Biograficznym (IPSB): www.ipsb.nina.gov.pl
Paweł Wroński 
0 komentarzy dotyczących “Piec Staszica w Samsonowie”