Midas Şehri, czyli Miasto Midasa

Był rok 1800, gdy podróżujący przez Ottomańskie Imperium płk. William Martin natknął się na skałę z napisami w nieznanym mu starożytnym języku. 24 lata później w wydanej przez siebie książce opisał wspomnienia sprzed ćwierćwiecza i nie omieszkał wspomnieć o Yazılıkayi – Opisanej Skale, jak ją nazywali Turcy. Ba, nawet ją naszkicował.

Wspomnienia brytyjskiego pułkownika wzbudziły zainteresowanie wśród europejskich uczonych. Przełomowy moment w poznaniu tego rejonu nastąpił pod koniec XIX wieku, gdy do pobliskiej wioski Çukurca (Yazılıkaya góruje nad jednym z jej przysiółków, noszącym zresztą takie samo miano), zawitał szkocki badacz William Mitchell Ramsay. Rozszyfrowując inskrypcje natknął się na imię Mit-ta-a, władcy, którego skojarzył z mitycznym królem Midasem. Wyjątkową formację skalną nazwał więc Pomnikiem Midasa (tur. Midas Anıtı), zaś całą grupę Miastem Midasa (tur. Midas Şehri albo Midas Kenti).

Yazılıkaya, czyli Opisana Skała, bo pokryta inskrypcjami w języku Frygów. To najbardziej intrygujące miejsce w grupie skał nazwanej pod koniec XIX wieku Miastem Midasa. Fot. Paweł Wroński

Spośród frygijskich władców, kilku nosiło imię Mit-ta-a, czyli Midas, więc nie wiadomo, którego konkretnie mieli na myśli autorzy inskrypcji.

Badaczom udało się jednak ustalić, że napisy pochodzą z VII lub VI stulecia przed Chrystusem, a więc z czasów rozkwitu frygijskiego państwa, a te właśnie uwiecznili starożytni Grecy w znanym powszechnie micie o królu kochającym nade wszystko złoto.

A tak na marginesie – ptaki (być może również te ze zdjęcia), były od niepamiętnych czasów odczytywane jako znak przyszłych wydarzeń zesłany przez Bogów. Kto przenikliwy, niech się postara je zrozumieć.

Relief na skalnej ścianie przypomina wyglądem wejście do świątyni. Jednak nie prowadzi w głąb skały gdzie wykuto jedynie płytką niszę. Być może w przeszłości znajdował się tam posąg Kybele – otoczonej we Frygii najwyższym kultem Matar – Matki Bogów. Mıdas Şehri kryją jeszcze jedną skalną świątynię pokrytą płaskorzeźbami, nazwaną dla odróżnienia od dedykowanej dziś mitycznemu władcy Midasowi, Małą Yazılıkayą (Küçük Yazılıkaya) albo Niedokończonym pomnikiem (Bitmemiş Anıt), najprawdopodobniej też ku czci Kybele.

Mała Yazilikaya (Küçük Yazılıkaya) albo Niedokończony pomnik (Bitmemiş Anıt), fot. Paweł Wroński

Ponadto są tam kute w skałach grobowce oraz cysterny na wodę, zaś na płaskowyżu, rozciągającym się w najwyższej strefie skalnej grupy, ołtarz ofiarny. Ten z kolei powiązano z kultem bogini Kybele i uznano za drugie obok siedziby władców w Gordionie, niezwykle istotne dla cywilizacji frygijskiej miejsce – ośrodek kultu poświęcony najwyższej w ich panteonie bogini-matce (nazywanej także Matar). O wadze tego miejsca dla Frygów mogą świadczyć rozrzucone po okolicy pozostałości twierdz. Można je nawet jeszcze odnaleźć – na sąsiednich wzgórzach: Akpara, Pişmiş, Gökgöz i Kocabaş.

Na ołtarzu Kybele w Mieście Midasa, fot. Paweł Wroński

Niemniej ciekawie prezentuje się otoczenie Miasta Midasa. Tej największej w okolicy grupie skalnej towarzyszą mniejsze skupiska oraz pojedyncze formacje z widocznymi śladami użytkowania jako miejsca pochówków, świątynie, czy obronne osady.

Kybele ze zbiorów muzeum w Gordionie, fot. Paweł Wroński

Kybele to frygijska bogini płodności i urodzaju, inaczej zwana Wielką Macierzą albo Matką Bogów. Jej rozpowszechniony wśród ludów Azji Mniejszej, pradawny kult, przyjęli Rzymianie w okresie krwawych wojen z Hannibalem, czyli koło 204 roku przed Chrystusem.

Ponoć za sprawą wyroczni, dającej im nadzieję na uratowanie Rzymu, jeśli sprowadzą do niego Matkę Bogów. Tak się też stało, choć… nie bez perturbacji. Dopiero po zwycięstwie nad Kartagińczykami pod Zamą, Kybele zaczęto utożsamiać w Rzymie z czczoną od dawna boginią Ops, małżonką Saturna.

Vis a vis Pomnika Midasa wznosi się przepruta licznymi otworami Skała czterdziestu oczu (Kırkgöz Kayalıkları). A nieco dalej na wschód od wsi Çukurca, Gerdekkaya Anıtı – antyczny grobowiec ze świątynną fasadą z portykiem wspartym na prostych, pozbawionych ozdób doryckich kolumnach. Ta skała jest z kolei pamiątką późniejszych, hellenistycznych czasów (na jej temat będzie wkrótce osobny wpis).

Kırkgöz Kayalıkları, czyli Skała czterdziestu oczu, fot. Paweł Wroński

Frygijskiego sanktuarium z wioski Çukurca w prowincji Eskişehir, nazywanego Yazılıkaya albo Midas Kenti nie należy mylić z jeszcze starszym zabytkiem, bo pochodzącym z czasów hetyckich, także określanym mianem Yazılıkaya. Hetycka ‘Opisana Skała’ pokryta jest reliefami datowanymi na XIII wiek przed Chrystusem. Znajduje się w środkowej Turcji, koło miasteczka Boğazkale (około 170 km na wschód od Ankary).

film – wkrótce (a na razie slajdowisko złożone automatycznie po uruchomieniu funkcji w aplikacji zdjęcia iPhone’a)

Starożytni Grecy uwiecznili postać Midasa w swojej mitologii. Dlaczego? Może rzeczywiście zaimponował im niewyobrażalnym bogactwem, wzbudzając jednocześnie współczucie nieszczęśliwym życiem, z którym pożegnał się samobójczo po klęsce swego królestwa. A może dlatego, że był pierwszym odnotowanym władcą spoza Grecji, który przybył do delfickiej wyroczni Apollina i, że pojął za żonę grecką księżniczkę. Ponadto – jak podaje Pausanias – za panowania króla Midasa miała powstać Ancyra, czy Ankyra (Ankira), miasto w Azji Mniejszej, utożsamiane dziś z Ankarą.

Latający Holender i „Midas Han”
Interesującą i malowniczą okolicę wykorzystał przedsiębiorczy Holender, Ben Claasz Coockson. Przed kilku laty kupił we wsi podupadłe gospodarstwo, wyremontował, i od 2014 roku prowadzi ekskluzywny pensjonat agroturystyczny – „Midas Han”, czyli Zajazd Midasa, a jakżeby inaczej mógł go nazwać?! Gośćmi są przede wszystkim rodacy i znajomi z krajów Beneluksu, zasobni mieszkańcy Stambułu i Ankary oraz pracownicy placówek dyplomatycznych i handlowych z tureckiej stolicy (www.midashan.com).

Ben się już nawet trochę „sturczył”, przynajmniej z ekonomicznego punktu widzenia. Zapytany o cenę pobytu, kiwa z namysłem głową, a po chwili mówi ze znaczącym uśmiechem – „Są dwie… oficjalna: 50 euro od osoby (HB) oraz nieoficjalna, niższa. Ale – dodaje po chwili – kto płaci tę pierwszą, poza dwoma posiłkami korzysta bezpłatnie z organizowanych przeze mnie wycieczek po okolicy; niższa cena wycieczek nie obejmuje!”.