Niebieskie Źródła, czyli kras w Tomaszowie

Z ukrytej pod ziemią warstwy wapieni jurajskich tryska woda, przybierając błękitno-zieloną barwę. Intensywność zależy od światła słonecznego, a uroku zjawisku dodają gejzery z piasku podrzucanego przez bijącą źródlaną wodę.

Rezerwat utworzono w 1961 roku, aby chronić krajobraz, niepowtarzalny w skali europejskiej charakter krasowy tego miejsca oraz świat roślin i zwierząt, zwłaszcza ptactwa, które reprezentują przedstawiciele 75 gatunków. Źródła biją na prawym brzegu Pilicy, na południowo wschodnim obszarze Tomaszowa Mazowieckiego, wyrzucając około 80 litrów wody na sekundę. Przez cały rok temperatura tryskającej wody utrzymuje się na poziomie 9 st.C, przez co akwen nigdy nie zamarza. Od koryta rzeki rezerwat oddziela usypana ludzką ręką grobla.

Modre Wody, jak je pierwotnie nazywano opisywano już w XIX wieku, pierwszy pomost widokowy wystawiono w 1912 roku. Ale już wcześniej miejsce było podziwiane, a pobyty najznamienitszych gości długo pamiętano, tak jak wizytę z października 1901 roku, kiedy to podziwiał źródła car Mikołaj II, który przybył z pobliskiej Spały na uroczystość poświęcenia cerkwi św. Mikołaja Cudotwórcy, wzniesionej w centrum Tomaszowa. Także w 1901 roku, tomaszowski aktor i poeta, Zygmunt Różycki opublikował w tygodniku „Bluszcz” wiersz poświęcony Niebieskim Źródłom, który zaczynał się tak: „Coraz się więcej wgłębiasz w gaj uroczy, / Idąc ścieżkami nadpilicznych zboczy, / Aż wreszcie stajesz i patrzysz przed siebie / Olśnione blaskiem słonecznych promieni / Wielkie się źródło seledynem mieni / I pytasz serca – czym ja jest już w niebie? (…)”

.W okresie międzywojennym przywożono tu dziatwę szkolną na drabiniastych wozach. W 1935 roku, w książce Jana Piotra Dekowskiego „Legendy i podania z okolic Tomaszowa Mazowieckiego” zamieszczona została historia powstania Niebieskich Źródeł związana z potopem szwedzkim. „Wrogie wojska szły niszcząc i rabując co tylko się dało. Łzy, rozpacz i pustkę zostawiały po sobie. Część z nich dotarła w nadpiliczne lasy. Tu zastał ich ulewny deszcz. Widząc przed sobą okazałą kaplicę schronili się do niej wraz z końmi. Nie zwracając uwagi na święte miejsce, zabawiali się sprośną rozmową, za co Bóg ukarał szwedzką swawolę. Kaplica wraz z całą zawartością zapadła się w ziemię, a na jej miejscu powstało jezioro o barwie wody podobnej do błękitu nieba”.

Vis à vis Niebieskich Źródeł zlokalizowano Skansen rzeki Pilicy, pierwsze w Polsce muzeum poświęcone rzece i jej regionowi. Są tam młyny i urządzenia młyńskie, ciekawa kolekcja różnorodnych gatunków mąki i wydobyte z nurtu Pilicy czołgi i pojazdy z czasów II wojny światowej. Przykuwającym bodaj najbardziej uwagę obiektem jest drewniana stacja kolejowa z Wolbórki o ażurowej, uzdrowiskowej architekturze.