Koncert „Zaginiony fortepian sułtana Abdülhamida II”

Turecki wieczór muzyczny pod tym tajemniczym tytułem odbył się w Sali Białej pałacu w Wilanowie. Spektakl był udany za sprawą wspaniałej pianistki, prof. Tutu Aydınoğlu, komentującej jej występ prof. Nuray Ocaklı i J.E. Cengiza Kamila Fırata, Ambasadora Republiki Turcji w Polsce, który tryskał humorem, a ponadto dwoił się i troił wspomagając tłumaczenie wystąpienia prof. Ocaklı na angielski.

Przychodząc nieco przed czasem, mieliśmy z Edytą czas aby obejrzeć Salę Białą wilanowskiego pałacu. Była to kiedyś sala balowa, ze ścianami obwieszonymi portretami. Dziś pełni funkcje reprezentacyjne i jest wynajmowana na eventy. Zdobią ją znowu liczne portrety, a główne miejsce zajmuje ogromnych rozmiarów portret konny Stanisława Kostki Potockiego pędzla Jacquesa-Louisa Davida, wybitnego malarza francuskiego epoki neoklasycyzmu.

Kontrapunkt stanowi umieszczony vis–à–vis portret Jana III Sobieskiego, twórcy królewskiej rezydencji wilanowskiej. Restaurując salę nawiązano bowiem do zamysłu Potockich, którzy w tym właśnie pomieszczeniu zgromadzili wizerunki królów i wybitnych właścicieli wilanowskiego pałacu.

Pod portretem Stanisława Kostki Potockiego ustawiony był fortepian. Program koncertu obejmował utwory utrwalone na perforowanych nośnikach umożliwiających odtwarzanie na automatycznym pianinie, które było oczkiem w głowie sułtana Abdülhamida II.

W programie znalazły się następujące kompozycje:

Wykład pani prof. Ocaklı pozwolił zrozumieć zamysł organizatorów, a także wyjaśniony został tytuł wieczoru. Cała historia rozpoczęła się od modernizacji armii – likwidacji janczarów i zerwania z muzyką tradycyjną na rzecz zwrotu w kierunku wzorców zachodnich. W efekcie, w XIX stuleciu Imperium Osmańskie zaczęło używać do celów ceremonialnych utworów muzycznych, które dziś można traktować w kategorii hymnu królewskiego lub fanfary na cześć monarchy. Za panowania sułtana Mahmuda II zmodernizowano orkiestrę wojskową i imperialną według stylu zachodniego, a osobą, której zlecono nadzór nad tym zadaniem był Giuseppe Donizetti, którego zaczęto nawet tytułować Donizettim Paszą. Skomponował on dla Mahmuda II pierwszy hymn sułtański w stylu zachodnim zatytułowany Mahmudiye. Jednak każda zmiana na tronie wymagała nowego hymnu, i taka właśnie kompozycja dedykowana sułtanowi Abdülhamidowi II, zatytułowana Marsz Hamidiye rozpoczęła koncert.

Hymn ten, dzieło Necip Paszy, obowiązywał w imperium osmańskim przez 33 lata panowania sułtana, tj. w latach 1876–1909. Władcy zafascynowanego muzyką europejską, owładniętego marzeniem stworzenia automatycznego pianina. Jego marzenie się ziściło, a konstrukcję nazywaną w świecie pianolą złożono dla sułtana w Hamburgu w warsztacie M.F. Rachals & Co., skąd przetransportowano ją w 1907 roku do Stambułu. Sułtan był postacią znaczącą dla historii tureckiej kultury i otwarcia jej na Europę i świat Zachodu. Swoją własną rezydencję – pałac Yildiz przekształcił w pierwszy gmach opery w imperium. Ulubionym widowiskiem władcy była „La Traviata” Verdiego, w której nie odpowiadało mu tylko smutne zakończenie. Na życzenie władcy zmieniono je w specjalnie przygotowanej aranżacji. Za panowania Abdülhamida do Stambułu przybywało wielu słynnych muzyków epoki, aby koncertować i wystawiać na deskach opery Yildiz swoje dzieła.

Pałac Yıldız (tur. Yıldız Sarayı), czyli Pałac Gwiazd jest drugim co do wielkości pałacem w Stambule. Znajduje się nad Bosforem, w dzielnicy Beşiktaş, w gaju istniejącym od czasów Bizancjum. Pałac powstał w latach 1880-1898 i zajmuje powierzchnię 500 tys. m². Obecnie jest podzielony na różne sekcje, zajmowane przez wojsko i instytucje cywilne; w jednej z nich od 1994 roku istnieje muzeum.

Innym cenionym przez władcę utworem była „Aida” Verdiego, zamówiona niegdyś przez Kedywa zależnego od imperium osmańskiego Egiptu u włoskiego kompozytora z okazji otwarcia opery w Kairze, gdzie wystawiono ją w 1871 roku. Upodobania sułtana wpłynęły na to, że w programie znalazły się fragmenty muzyki ze wspomnianych dzieł operowych. Podobnie zresztą jak mazurek Benjamina Godarda (1849-1895), walc Maurycego Moszkowskiego (1854-1925), czy słynny walc Johanna Straussa „Nad pięknym modrym Dunajem” oraz popularny w owym czasie utwór „Scarf Dance”, skomponowany przez Francuzkę, Cecilé Chaminade (1857–1944).

Wszystkie zaprezentowane utwory należały do zbioru wykonywanych na sułtańskiej pianoli. Po detronizacji sułtana pianola zaginęła w niewyjaśnionych okolicznościach. Jednak po śmierci władcy, instrument znalazł się w pałacu Beylerbeyi, gdzie sułtan odbywał w ostatnich latach swego życia areszt domowy. Tam można ją oglądać również dziś, gdzie jest – obok fontanny – ozdobą holu.

Pałac Beylerbeyi (tur. Beylerbeyi Sarayı) – znajduje się w Stambule w azjatyckiej części miasta, nad Bosforem. Został wybudowany z polecenia sułtana Abdülaziza I w latach 1863–1865, we francuskim stylu neobarokowym, ale na tradycyjnym osmańskim planie: prostokątnym, z fasadą zwróconą w stronę Bosforu, z 24 pokojami. Część południowo zachodnia pałacu pełniła funkcje oficjalne, w części północno wschodniej mieściły się prywatne apartamenty oraz harem.

Imprezę zakończył smaczny akcent – poczęstunek inspirowany kuchnią turecką 🙂

Abdülhamid II na łamach Encyklopedii Britannica (ang.); https://www.britannica.com/biography/Abdulhamid-II

Benjamin Godard: https://pl.frwiki.wiki/wiki/Benjamin_Godard

Cécile Chaminade: https://pl.frwiki.wiki/wiki/C%C3%A9cile_Chaminade

Maurycy Moszkowski: https://culture.pl/pl/tworca/maurycy-moszkowski