W każdym niemal języku znajdziemy słowa, które otwierają serca jego użytkowników. Takim słowem w Turcji jest „eyvallah”.
Wypowiadamy je, aby wyrazić uznanie, zachwyt, pełną aprobatę, aplauz, czy kordialne podziękowanie.
Z tej samej ‘rodziny’ pochodzi jeszcze kilka zwrotów – nader często używane „inşallah” oraz niemniej rzadkie „maşallah”.
Zwrotu „inşallah” używamy, jeśli pragniemy wyrazić nadzieję – na sukces, spełnienie marzeń, pwodzenie przedsięwzięcia czyjegoś, lub tego, w którym uczestniczymy.
„Maşallah” jest odpowiednikiem naszego „niech cię (tobie, komuś, kogoś) Bóg błogosławi!”. Nie ma jednak religijnego wydźwięku, wyraża po prostu życzliwość, jest dowodem pozytywnego myślenia o czyjejś, ewentualnie własnej czy wspólnej pomyślności.
Jest wreszcie słowo, które może być wypowiedziane żartem, i – wtedy – nic złego nie oznacza: „illallah”. Gorzej, jeśli mówi je ktoś ‘na poważnie’, bo wtedy staje się sygnałem, żeby odpuścić, dać spokój. Znaczy bowiem: „mam cię powyżej uszu”, „mam cię dosyć!”.
Wspomniane zwroty weszły do języka tureckiego, najprawdopodobniej w ślad za islamem. Pochodzą więc z kultury arabskiej, na co wskazuje ostatni człon: „-allah”, oznaczający przecież jedynego Boga. Podobnie jednak jak u nas „z Bogiem”, poprzez codzienne użycie utraciły już dawno religijny kontekst i zadomowiły w potocznym języku.
Powyższa dygresja wiąże się z moim wyrazem uznania dla tureckiego pomysłu promowania Frygii, regionu pięknego i bogatego. Charakteryzują go spektakularne krajobrazy, cenne zabytki, wspaniała sztuka i rzemiosło.
Gdzie go szukać? W Azji Mniejszej, mniej więcej w połowie podstawy trójkąta, którego główny wierzchołek znajdziemy w Stambule, a dwa pozostałe w Izmirze i Ankarze. Frygia jest wspaniałą, interesującą krainą. Opowiadałem o niej w programie Pawła Drozda w radiowej Trójce, a w najbliższym czasie opowiem jeszcze raz – podczas Targów Turystycznych ‘TT Warsaw 2018’, 24 listopada.
Od Bałtyku po Tatry, od doliny Odry po Bug odbywały się w Polsce parady, marsze, biegi stulecia i przeróżne happeningi, festyny sportowe i rodzinne. Posypały się życzenia pomyślności i gratulacje z całego świata, choć najwyższej rangi politycy pojechali jak jeden mąż do Paryża, aby świętować 100. rocznicę zakończenia I wojny światowej.
W Dubaju na biało-czerwono podświetlono najwyższy budynek świata, w Budapeszcie udekorowano naszymi flagami Most Łańcuchowy. Piękną zapowiedź polskiego Dnia Niepodległości przygotowała tajwańska telewizja FTV Global News.
Litewskie lokomotywy wytrąbiły Mazurka Dąbrowskiego. To był miły i pomysłowy gest.
W kraju też się wiele działo. Na Kopcu Kościuszki w Krakowie pojawiła się biało czerwona flaga, a przepiękne zdjęcie Kopca, wyłaniającego się z mgły obiegło Internet. Flagi załopotały choćby na krzyżu na Giewoncie. Gdzieś ktoś skakał 100 razy na motorze, a gdzie indziej wykonano 100 skoków na spadochronie… Były oczywiście koncerty, składanie wieńców, przemówienia… Na Youtubie pojawił się krótki film z krajobrazami z naszego kraju, do którego narracji użyczył głosu Piotr Fronczewski, czytając wiersz Wisławy Szymborskiej „Gawęda o miłości do ziemi ojczystej” (za tym projektem stało PKP Intercity), a Polska Fundacja Narodowa przygotowała spot z udziałem Mela Gibsona.
W tym ostatnim spocie – nie wiadomo jedynie po co – usunięto z wizji PKiN. Cóż, pamiątka PRL-u budzi tak ogromne emocje i wciąż pojawiają się absurdalne żądania zburzenia budynku, że można zrozumieć powody tego infantylnego posunięcia. Andrzej Duda nie raczył też powitać Donalda Tuska, najwyższego i prawdę mówiąc – jako przewodniczącego Rady Europy – jedynego tak wysokiej rangi gościa oficjalnych uroczystości. Uprzedzenia członków PiS w stosunku do UE i jej przedstawicieli (zwłaszcza o polskim opozycyjnym rodowodzie), są tak silne, że tego typu faux pas nawet tak bardzo nie dziwi.
Kościół Wizytek w Warszawie przy Krakowskim Przedmieściu ze skromną dekoracją rocznicową, wieńce i kwiaty pod pomnikeim Prymasa Tysiąclecia, kardynała Stefana Wyszyńskiego, fot. Paweł Wroński
Przy odrobinie dobrej woli, byłaby więc rzeczywiście cała Polska zjednoczona wokół radosnego święta, gdyby nie przyzwolenie partii rządzącej na udział neofaszystów. Dali o sobie znać we Wrocławiu (było ich tam około 9 tys.), i – oczywiście – w Warszawie; w stolicy ze zrozumiałych względów najgłośniej (towarzyszyli im goście z takich organizacji jak Forza Nuova z Włoch). W tym synkretycznym marszu, uznanym oficjalnie za ‘Marsz Niepodległości’ wzięło – jak szacuje policja – ponad 200 tys. osób. W haniebnych okrzykach świadczących o nacjonaliźmie i nienawiści do innych, członkowie partii rządzącej nie dostzregają nic szczególnego, a żądanie delegalizacji ONR kwitują stwierdzeniem, że jeśli ktoś tego rządą, to powinien żądać także delegalizacji ruchów takich jak Obywatele RP (zgodnie ze specyficznie pojmowaną zasadą symetryczności).
Może spuszczenie zasłony milczenia nad całą tą sprawą byłoby do przyjęcia – ponoć policja ściga winnych incydentów takich jak pobicia, rzucanie racami, czy – co ujmuje już wszystkim Polakom – spalenie unijnej flagi. Niestety, władze, tłumacząc, że czyniono to w dobrej wierze, negocjowały z ONR jak ma wyglądać marsz w Warszawie (szczegóły ustaleń nie są znane), aż wreszcie – ku zdziwiedniu opinii publicznej w kraju i na świecie – przedstawiciele władz RP przyłączyli się do marszu. Wprawdzie przeszli nieco wcześniej przez Most Poniatowskiego, otoczeni szczelnie wojskiem (sic!), a potem szybko spod Stadionu Narodowego odjechali, czego by nie mówić, wyglądało to na ucieczkę. Tylko nie wiadomo przed kim: narodowcami, obywatelami w ogóle, czy demonami, które budzą?
Jajko w avocado. 20 minut w piekarniku rozgrzanym do 200 st.C, i gotowe.
Jajko w avocado – smaczna i zdrowa przekąska śniadaniowa. Przyg.: Edyta Trębicka, fot.: Paweł Wroński
Przygotowanie nie jest trudne. Avocado wystarczy przeciąć na pół, wygrzebać łyżeczką miąższ tak, żeby na jego miejsce można było wlać rozbite jajka – po jednym do każdej połówki owocu. Miążs też się nie zmarnuje, bo zmieszany z octem winnym (ewentualnie cytryną i szczypiorkiem albo szalotką, posłuży do dopełnienia potrawy po wyjęciu upieczonych owoców z piekarnika.
Potrawa może być dodatkiem (sałatką) np. do łososia (tak ją przedstawiano w propozycji magazynu „Twój Styl”), samodzielną przekąską lub lekkim daniem na śniadanie. My tak ją wykorzystaliśmy. Koszty składników z pewnością nie przekroczą 10 zł na 2 osoby!
Smacznego!
Jajko wbijamy do połówki avocado po wyjęciu części miąższu z owocu, fot. Paweł Wroński
Wszystko układamy na blasze i do piekarnika, fot. Paweł Wroński
Wyjęty z owocu miąższ mieszamy z octem winnym lub cytryną i szalotką, fot. Paweł Wroński
Po wyjęciu z piekarnika (po 20 minutach w temperaturze 200 st.C), rozkładamy na talerzyki, fot. Paweł Wroński
Muzyka znad Bosforu kojarzy nam się zazwyczaj i chyba przede wszystkim… z Marszem Tureckim Mozarta albo, formułując rzecz bardziej muzycznie – Rondem Alla Turca, czyli III częścią XI Sonaty fortepianowej (KV 331). Zapewne dla młodszej generacji czytelniejsze są asocjacje z filmem o klubach Stambułu Fatiha Akina z 2005 roku – „Życie jest muzyką”.
Nasi przodkowie postrzegali rzecz raczej klasycznie, o czym świadczy fakt, że dzwoneczki przy końskiej uździe nazwali janczarami. Owe zaś dzwonki, przy których maszerowały w bój oddziały janczarów, skojarzyły się właśnie genialnemu austriackiemu kompozytorowi z Imperium Osmanów, pobrzmiewają więc dźwięcznie w jego słynnym rondzie.
Sułtańskie zaproszenie do walca
O związkach Turcji z Europą w kontekście muzycznym słyszałem już wielokrotnie, i gdzieś na szczycie dokonań w tej dziedzinie, umieściłbym kompozycję Sułtana Abdülaziza, 32. władcy Imperium Osmańskiego (1830-1876). Jego pogodne Valse Davet (Zaproszenie do walca) nie pozostawia wątpliwości którym z dworów europejskich sułtan był najbardziej zafascynowany.
Pierwszy raz słuchałem wspomnianej kompozycji, goszcząc w Sali Wielkiej Zamku Królewskiego na zaproszenie Ambasadora Turcji w Polsce, na koncercie zorganizowanym z okazji 94. Święta Republiki Turcji. Wykonał ją wówczas zespół cenionych kameralistów „Ottoman Ensemble”.
95. Święto Republiki
Rok później, podczas kolejnego Święta Republiki Turcji (tym razem okrągłego, bo 95.), utwór pojawił się w programie zespołu zaproszonego przez Ambasadora Turcji w Polsce, J.E. Tunça Üğdüla do uświetnienia uroczystości, ponownie zresztą zorganizowanej w Sali Wielkiej warszawskiego Zamku Królewskiego.
Źródło zdjęcia: Wikimedia.org
„Tanini Trio” w składzie Tahir Aydoğdu (kanun), Burçin Büke (fortepian) i Bilgin Canaz (ney), wykonało sułtański walc jeszcze dynamiczniej niż poprzednicy. W żadnym wypadku nie chcę powiedzieć przez to, że lepiej, bo w obu przypadkach były to interpretacje wirtuozerskie. Tym razem zachwyciło mnie i zaskoczyło brzmienie neya, z której Bilgin Canaz wydobywał cały ocean dźwięków. A przecież ney to prosta piszczałka (turecka ma 7 otworów – 6 z przodu, 1 z tyłu na kciuk), zbliżona do fletu, znana już w starożytnym Egipcie, czyli 3 tys. lat temu, do dziś bardzo popularna w krajach Środkowego Wschodu.
Bobowski po przemianie
Tanini Trio – zdjęcie pochodzi z internetowego anonsu koncertu tureckich muzyków w Muzeum Pałacu w Wilanowie, jaki odbył się w maju 2018 roku
Słuchając muzyki tureckiej i czytając o niej, natrafiłem na nazwisko rodaka, Wojciecha Bobowskiego (1610-1675). Pochodził z protestanckiej rodziny, z Bobowej w Małopolsce, a swoją przygodę z muzyką rozpoczął za młodu jako organista kościelny. Podczas tatarskiego najazdu w jakie obfitował wiek XVII, dostał się w jasyr. Los zawiódł go do Stambułu, gdzie dość szybko niewola okazała się niezbyt uciążliwa. Zapewne dlatego, że jego talenty muzyczne i znajomość języków (16!), doceniono na sułtańskim dworze. Bobowski nie sprzeciwiał się zresztą przeznaczeniu – przeszedł wkrótce na islam i został wyzwolony. Co więcej, posłano go do Enderun – szkoły kształcącej urzędników Ottomańskiego dworu. Ostatecznie do tureckiej historii przeszedł jako Ali Ufki. Ba, i to z tytułem ‘Bey’, przysługującym urzędnikom, jakim go obdarzono, wyrażając uznanie dla jego zasług w roli tłumacza, dyplomaty i kompozytora. W wykonaniu „Tanini Trio” kompozycja Ali Ufki Beya: Nikriz Peşrev.
„Tanini Trio” powstało w 2006 roku. Od początku, zespół buduje swój repertuar tak, aby stał się mostem pomiędzy Wschodem a Zachodem. W ten sposób Trio promuje pokój i przyjaźń na świecie. Zachodnia muzyka z tureckimi elementami przeplata się w ich programach z turecką muzyką z zachodnimi wątkami.
Sala Wielka Zamku Królewskiego na moment przed koncertem „Tanini Trio”, fot. Paweł Wroński
W większości dolin Wyżyny Frygijskiej (Dağlık Frigya), wytchnienie można znaleźć jedynie w cieniu skał i pojedynczych drzew. Na pograniczu prowincji Eskişehir i Kütahya jest inaczej, bo zbocza tamtejszych dolin porastają lasy.
Nad żwawo meandrującym strumieniem szumią topole, sporo w okolicy leszczyn, a z większych drzew – jesionów i topoli. Ba, gdzie nie gdzie spotyka się modrzewie, ale najwięcej jest sosen. Łagodnie zarysowane grzbiety sięgają 1200-1400 m wysokości, jednak na stokach, skaliste turnie strzelają ponad korony drzew. Jak w wielu innych spektakularnych grupach skalnych frygijskiej krainy, uformowane bajecznie kamienne kominy, kryją i tutaj antyczne grobowce.
Wejście w zalesioną dolinę z wioski Inli, fot. Paweł Wroński
Penetrowałem jedną z takich dolin w rejonie wioski İnli, nieopodal miasta Kütahya. Szum drzew, pobrzękiwanie krowich dzwonków i świergot ptaków, tworzą oryginalną atmosferę tej zielonej enklawy semi-pustynnej przeważnie Frygii.
Na ścianach domów, cembrowinach ujęć wodnych i pniach drzew, widoczne były od czasu do czasu biało-czerwone znaki. Ścieżka nie pozostawiała zresztą wątpliwości, co do kierunku marszu.
Oznaczenie frygijskiego szlaku, fot. Paweł Wroński
W İnli, rzecz ciekawa, w starym domu o kształcie i dekoracjach typowych dla regionu, urządzano właśnie hostel dla turystów. Gdy szlak będzie w pełni gotowy, oznaczone logo i tabliczkami przybytki tego typu będą funkcjonować na tej trasie nie tylko tu w İnli, ale także w innych wioskach w regionie: Sabuncupınar, Lütfiye, Sarıcaova oraz Demirli. Odnaleźć je będzie tym łatwiej, że twórcy Frig Yolu (Szlaku Frygijskiego) przygotowują smartfonową aplikację. Nowoczesność dociera do İnli – bez wątpienia!
Frig Evi – stylowy dom frygijski we wsi İnli, w którym urządzono hostel dla turystów, fot. Paweł Wroński
Póki co, można skorzystać z otwartej dla wszystkich świetlicy w siedzibie sołtysa. Takie miejsca są w każdej gminie, a łatwo je rozpoznać bo oznaczone są niebieskimi tabliczkami z nazwą wsi i napisem „Muhtarliği”.
Muhtarliği – siedziba sołtysa w centrum wioski İnli, na pograniczu prowincji Eskişehir i Kütahya (skrót T.C. oznacza Republikę Turecką – Türkiye Cumhuriyeti), fot. Paweł Wroński
Frig Yolu (Droga Frygijska) albo Frig Vadisi (Doliny Frygijskie), to sieć turystycznych szlaków o łącznej długości ponad 500 km, wytyczona przez grupę wolontariuszy w 2013 roku. Dla realizacji swojego pomysłu wykorzystali antyczne oraz współczesne drogi i pasterskie ścieżki. Projektowi patronują tureckie Ministerstwo Kultury i Turystyki oraz Frygijskie Stowarzyszenie Zabytków Kultury i Rozwoju (Frigküm), powołane przez władze prowincji: Afyonkarahisar, Eskişehir i Kütahya (www.frigvadisi.gov.tr; informacje o szlaku i jego atrakcjach, także na stronach: www.kulturportali.gov.tr).
Bohaterem kolejnej wystawy „Skarbnicy Sztuki” jest Miron, czyli Stanisław Eugeniusz Długosz. Współzałożyciel i drugi, obok Jerzego Lassoty, prezentowany w Galerii Fundacji przedstawiciel Warszawskiej Grupy Malarzy „Niezależni ’69”. Artysta świętuje w tym roku jubileusz 50-lecia pracy twórczej.
Na zdjęciu otwierającym bohater wernisażu – Miron, młoda historyk sztuki, autorka pracy poświęconej grupie Niezależni ’69 – Agnieszka Stróżyk, oraz właściciel Galerii – Paweł Boguta.
„Miron”, czyli Stanisław Eugeniusz Długosz; w tle „Taniec” (olej, płótno z 1988 roku), fot. Paweł Wroński
Choć należał do grupy Niezależnych ’69, Miron nie wystawiał w latach 70. swoich prac na Barbakanie. Jak pisze Agnieszka Stróżyk jego droga artystyczna rozpoczęła się wprawdzie inaczej niż na przykład Jerzego Lassoty, ale „świetnie czuł się w towarzystwie zbuntowanych młodych artystów, zaprzyjaźnił się z całą grupą i szybko stał się jednym z nich”. Ta fascynacja nieskrępowaną wolnością sprawiła, że „początkowo myślał nawet o zdawaniu na Akademię Sztuk Pięknych.” Nie bez wpływu na jego postępowanie była też „dezaprobata ojca, który nie wyobrażał sobie syna, jako niebieskiego ptaka z długimi włosami i brodą, (…) postanowił zostać artystą niezależnym i – oczywiście – zapuścił brodę.”.
Każdy z „Niezależnych” szedł własną drogą, unikając przynależności do związków czy organizacji. Każdy też inaczej postrzegał malarstwo. Zaprezentowane dzieła Mirona zachwycają kolorystyką, choć nie unikał on także odcieni szarości, ani w ogóle ujęć monochromatycznych. Wielkogabarytowe płótna imponują rozmachem. Dominują płótna olejne, ale w dorobku artysty są także prace wykonane kredką lub ołówkiem na kartonie, czy linoryty, które – choć może nie tak spektakularne – przykuwają w niemniejszym stopniu uwagę.
Wszystkie niemal prace łączy stylistyczna jednorodność. Odbiega wprawdzie od innych grupa 4 obrazów dedykowana Andy’emu Warholowi. Nie ma jednak w tym nic dziwnego, bo było to dzieło przygotowane z konkretnej okazji, a obrazy ukłonem wobec talentu i konwencji wylansowanej przez amerykańskiego artystę o słowiańskich korzeniach.
Po raz pierwszy, jak podkreślił ze zdumieniem Miron, jego prace zostały wystawione także na… podłodze. W tak niecodzienny sposób pokazane wielkoformatowe grafiki budziły szczere zainteresowanie, pesząc jednak nieco gości, którzy – przynajmniej początkowo – starali się nie stąpać po przykrytych grubą folią obrazach.
Na wernisażu panował luz, tym bardziej, że wśród gości dominowali pryjaciele Niezależnych ’69, fot. Paweł Wroński
Przed obrazem z 1999 roku, zatytułowanym „Między myślą a przeznaczeniem”, fot. Paweł Wroński
Czas rozmów, również telefonicznych, o… sztuce rzecz jasna, fot. Paweł Wroński
Trochę wspomnień, dotyczących działalności Wolskiej Integracji Artystycznej, w której Miron i widoczny na zdjęciu (po środku) Jerzy Lassota byli założycielami i aktywnymi uczestnikami, fot. Paweł Wroński
Ulubiona konwencja artysty – zanikające w przestrzeni myśli i czasu ludzkie ciało, fot. Paweł Wroński
Kontemplacja obrazu zatytułowanego „Exodus myśli”, fot. Paweł Wroński
Autograf artysty był najbardziej pożądaną pamiątką wernisażu, fot. Paweł Wroński
Cykl – ukłon w stronę Warhola, fot. Paweł Wroński
Przestrzeń Galerii w pełni zagospodarowana, fot. Paweł Wroński
Dzieła Mirona zachwycają kolorystyką, fot. Paweł Wroński
„Budzenie natury” z 1998 roku, fot. Paweł Wroński
„Aniele…, Ty zawsze” z 2004 roku, fot. Paweł Wroński
Fragment obrazu „Taniec” z 1988 roku, fot. Paweł Wroński
Przed obrazem „Pogłosy” z 1979 roku, fot. Paweł Wroński
Chwila skupienia nad biografią artysty, fot. Paweł Wroński
Miron z przyjaciółmi (na pierwszym planie fragment obrazu „Reminiscencje” z 2000 roku), fot. Paweł Wroński
Rertrospektywną wystawę „Miron” w Galerii Fundacji „Skarbnica Sztuki” można oglądać do 15 listopada 2018 roku (po wcześniejszym uzgodnieniu; tel. 516 034 650). Adres: Warszawa, Działdowska 8A.
Jak mawiano przed wiekami w Sparcie – wróciliśmy dziś z tarczą. Ba, …z dyplomem za I miejsce w kategorii Instytucji Animacji Kultury. Za co nam ją przyznano? Za „Strachy na Lachy” – projekt edukacyjny, którego finałem była instalacja w Muzeum Warszawskiej Pragi, wystawiona od maja do czerwca 2018 na widok publiczny.
Gala WNEK w Teatrze Dramatycznym, 24 października 2018
Gala WNEK w Teatrze Dramatycznym, 24 października 2018
Gala WNEK w Teatrze Dramatycznym, 24 października 2018
Gala WNEK w Teatrze Dramatycznym, 24 października 2018
Najpiękniejsze jest to, że takiego finału, ba – w ogóle żadnego finału – nie planowaliśmy. Świetny pomysł Małgosi Bockenheim na zajęcia plastyczne, rosnące zaangażowanie dzieci i ich fascynacja tworzonymi kukłami, tytuł wymyślony przez Edytę, zdjęcia z zajęć i filmiki kręcone na pamiątkę i jako materiały na Youtube’owski kanał Jordanka – zaprowadziły nas niespodziewanie do Muzeum Warszawskiej Pragi, gdzie – podobnie jak same Strachy, całą instalację wykonaliśmy wykorzystując… śmieci (formułując rzecz bardziej nobliwie: surowce wtórne).
Nagroda przyznana przez kapitułę Warszawskiej Nagrody Kulturalnej cieszy niezwykle naszą całą trójkę, a także naszą macierzystą placówkę, czyli OPP1 Jordanek. Tym bardziej, że w konfrontacji z wieloma fantastycznymi pomysłami, nasza skromna podróż do świata lęków dawnych Słowian i niemniej fascynującego świata lęków współczesnych, dała się zauważyć.
Gratulujemy więc wszystkim uczestnikom projektu, zwłaszcza dzieciakom, które i bez nagrody wspominają bardzo ciepło całe to przedsięwzięcie, i – mam nadzieję – zapamiętają je na długo!
