Japońskie spojrzenie shin-hanga na zwierzęta i rośliny

W Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, trafiliśmy na wystawę drzeworytów Ohary Kosona (1877-1945), z kolekcji rumuńskiego zbieracza, Adriana Ciceu. Doprawdy niesamowicie korzystny splot okoliczności. W momencie gdy byliśmy naładowani wrażeniami z wystawy arrasów, na których fauna i fora odgrywają pierwszorzędną rolę i ze Zwierzyńca Józefa Wilkonia, taka gratka…

Drzeworyty japońskie cechuje delikatność i dynamika, zatrzymanych jakby na mgnienie oka żywych obrazów. Przedstawienia zwierząt i roślin są przy tym pełne finezji i wdzięku. Twórcą pierwszej pracy, zatytułowanej Dwa żurawie, która zachwyciła rumuńskiego kolekcjonera i skłoniła do dalszych poszukiwań, był Ohara Koson (1877–1945), jeden z najważniejszych reprezentantów nurtu shin-hanga. Wszystkie zgromadzone przez Adriana Ciceu odbitki drzeworytów są znakomicie zachowane, mimo upływu lat i kruchości materii, a kolory rycin pozwalają zrozumieć, dlaczego druki te Japończycy nazywają nishiki-e (obrazami brokatowymi).

Wyjaśnienie terminu shin-hanga (jap.: 新版画) pozwoli zrozumieć czym jest ten rodzaj sztuki i umieścić na linii czasu okres, z którego pochodzą zgromadzone na wystawie drzeworyty. Shin-hanga oznacza dosłownie nowe grafiki, nowe drzeworyty. Tak w Japonii nazwano ruch artystyczny z początku XX wieku, kiedy to odrodziła się tradycyjna sztuka drzeworytu ukiyo-e, której szczyt rozwoju przypadł na okres od XVII do XIX stulecia. Ruch ten utrzymywał tradycyjny system współpracy przy tworzeniu drzeworytniczej odbitki ukiyo-e (system hanmoto). Zgodnie z jego zasadami, istotą procesu powstawania grafiki jest to, że po kolei przystępują do pracy artysta (malarz), rzeźbiarz, drukarz i wydawca.

Przeciwieństwem był ruch sōsaku-hanga (kreatywnych drzeworytów), którego przedstawiciele propagowali zasady „samodzielnego tworzenia” – rysowania (jiga), rzeźbienia (jikoku) i drukowania (jizuri). Zgodnie z nimi artysta, chcąc wyrazić siebie, powinien sam osobiście tworzyć swoje dzieło, na wszystkich etapach jego powstawania. Jak widać, zasadnicze różnice tkwią w zasadach wykonania, a nie treści czy motywach grafik.

Główny okres rozkwitu shin-hanga to lata 1915–1942 z krótkim powrotem popularności w latach 1946–1950. To także przejaw otwierania się Japonii i kultury kraju kwitnącej wiśni na wzory europejskie. Zainspirowani impresjonizmem artyści, tworzący przecież na wskroś tradycyjne co do treści dzieła, włączyli do swojego arsenału zachodnie elementy i techniki, takie jak metody operowania światłem, perspektywą i nastrojem grafiki, ale pozostali wierni popularnej w Japonii tematyce: krajobrazom (fūkei-ga), znanym miejscom (meishō), pięknym kobietom (bijin-ga), aktorom kabuki (yakusha-e), przyrodzie, w tym przede wszystkim ptakom i kwiatom (kachō-e).