Užupio – republika artystyczna na wileńskim Zarzeczu

Užupis to po litewsku Zarzecze. Nazwa dzielnicy, o której pierwsze wzmianki pochodzą z XVI wieku, została nadana zza Wilejki, a więc z perspektywy dzisiejszego Starego Miasta. Dystrykt cieszy się obecnie zainteresowaniem lokalesów i turystów ze względu na klimat, happeningi i ciekawą historię.

Zacznijmy od dziejów 🙂 Oj działo się na Zarzeczu… Na początku była to osada młynarska, w której wileńska rzeczka Wilejka napędzała koła zamachowe licznych młynów. Później wraz z rozwojem Wilna dystrykt zaczął schodzić na psy, mieszkała tam głównie biedota i nie było bezpiecznie. Potem osiedli Żydzi, wyrzucani na peryferia miast w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Ale wyrżnęli ich naziści w czasie II wojny światowej i bogacąca się powoli dzielnica litewskiej stolicy uległa zniszczeniu, stając się znowu przystanią marginesu społecznego. Z drugiej strony, w przewodniku po Wilnie z 1937 roku znalazł się zapis: Zarzecz, Popławy i nieco oddalony Belmont w rozwoju swym zahamowane były pagórkowato-lesistym charakterem terenu, co ze swej strony wpływa na ich zabudowanie letniskowe.

Los się znowu uśmiechnął do Zarzecza po pierestrojce. W latach 90. XX wieku, w Wilnie – stolicy niepodległej Litwy, tanimi lokalami w byłych czynszówkach zainteresowali się artyści. Za Wilejką znalazła też siedzibę Akademia Sztuk Pięknych, a zwolennicy pozytywnych skojarzeń zaczęli o Zarzeczu nawet mówić – wileński Montmartre. Skupieni wokół miejscowej ASP rzeźbiarze i malarze, ogłosili 1 kwietnia 1997 roku – nomen omen w Prima Aprilis – powstanie Republiki. Nadali jej godło, przygotowali hymn, ba… uchwalili konstytucję, której artykuły wywieszono na murze przy jednej z ulic, a także powołali rząd, który następnie zaczął tworzyć ambasady samozwańczej republiki w różnych egzotycznych miejscach świata. Republika Zarzecza ma też własnego prezydenta, biskupa, wojsko nawet i honorowych obywateli, wśród których znalazł się Dalajlama 🙂

W lokalu o wdzięcznej nazwie Užupis Kavine, odbywają się posiedzenia rządu Republiki, a wieść niesie, że 1 kwietnia można tam nawet dostać pieczątkę… do paszportu. Tego nie sprawdziłem, bo nie byłem w Wilnie w Prima Aprilis, ale wszystko przede mną.,,

Z atrakcji turystycznych na Zarzeczu mieszczą się kultowe knajpy, artystyczne galerie i odbywają różnorodne wydarzenia kulturalne. Wystarczy więc przekroczyć obwieszony kłódkami przez zakochanych mostek na Wilejce (jeden z 9 łączących brzegi rzeczki), by natknąć się na tablicę z szumnym napisem Užupio Res Publica (Republika Zarzecza). Jest więc Užupis samo w sobie czymś, co plasuje się między historyczną dzielnicą, Liberlandem (hmm, prekursorem Liberlandu), a permanentnym międzypokoleniowym happeningiem o politycznym kontekście, ale traktowanym, zdecydowanie z przymrużeniem oka!

Zarzecze w Wilnie: https://www.govilnius.lt/visit-vilnius/places/uzupis-district

Republika na Zarzeczu: http://uzhupisembassy.eu/

Užupio Res Publika – mosty: https://www.uzupiorespublika.com/uzupio-tiltai/

Historia wileńskiego Zarzecza i ciekawostki: https://www.uzupiorespublika.com/uzupio-tiltai/

Konstytucja Zarzecza

1. Człowiek ma prawo mieszkać obok Wilejki, a Wilejka płynąć obok człowieka.
2. Człowiek ma prawo do gorącej wody, ogrzewania zimą i dachu z dachówki.
3. Człowiek ma prawo umrzeć, lecz nie jest to jego obowiązkiem.
4. Człowiek ma prawo się mylić.
5. Człowiek ma prawo być niepowtarzalnym.
6. Człowiek ma prawo kochać.
7. Człowiek ma prawo być niekochanym, aczkolwiek niekoniecznie.
8. Człowiek ma prawo być nieznaczący i nieznany.
9. Człowiek ma prawo do leniuchowania i nic-nierobienia.
10. Człowiek ma prawo kochać kota i opiekować się nim.
11. Człowiek ma prawo opiekować się psem, dopóki śmierć jednego z nich nie zabierze.
12. Pies ma prawo być psem.
13. Kot nie musi kochać swojego gospodarza, ale w trudnej chwili powinien mu pomóc.
14. Człowiek ma czasem prawo nie wiedzieć o tym, czy ma obowiązki.
15. Człowiek ma prawo wątpić, ale nie jest to jego obowiązkiem.
16. Człowiek ma prawo być szczęśliwym.
17. Człowiek ma prawo być nieszczęśliwym.
18. Człowiek ma prawo milczeć.
19. Człowiek ma prawo wierzyć.
20. Człowiek nie ma prawa do przemocy.
21. Człowiek ma prawo pojmować swą marność i wzniosłość.
22. Człowiek nie ma prawa porywać się na wieczność.
23. Człowiek ma prawo rozumieć.
24. Człowiek ma prawo nic nie rozumieć.
25. Człowiek ma prawo przynależności do różnych narodowości.
26. Człowiek ma prawo obchodzić swoje urodziny lub ich nie obchodzić.
27. Człowiek powinien pamiętać swoje imię.
28. Człowiek może dzielić się tym co ma.
29. Człowiek nie może dzielić się tym, czego nie ma.
30. Człowiek ma prawo mieć braci, siostry i rodziców.
31. Człowiek może być wolny.
32. Człowiek jest odpowiedzialny za swoją wolność.
33. Człowiek ma prawo płakać.
34. Człowiek ma prawo być niezrozumianym.
35. Człowiek nie ma prawa przenieść swojej winy na innego.
36. Człowiek ma prawo do prywatności.
37. Człowiek ma prawo nie mieć żadnych praw.
38. Człowiek ma prawo się nie lękać.

Wszystko kończy się odezwą: NIE ZWYCIĘŻAJ, NIE BROŃ SIĘ, NIE PODDAWAJ SIĘ!