Tyniec, najstarsze opactwo w Polsce

Na wysokim brzegu Wisły, pod Krakowem wznosi się opactwo benedyktynów w Tyńcu. Inkastelowany zespół budowli z klasztorem i kościołem ma niemal 1000-letnią historię i jest bezcennym zabytkiem polskiej kultury.

Od 1 połowy XI wieku, przez kolejne stulecia opactwo tynieckie pełniło rolę ważnego ośrodka życia liturgicznego i kulturalnego, a także związane było z istotnymi wydarzeniami politycznymi. Powstało, ponieważ Kazimierz nazwany później Odnowicielem odbudowywał strukturę państwową i kościelną monarchii piastowskiej po najeździe księcia czeskiego Brzetysława oraz rebelii pogańskiej. Fundowane wówczas klasztory benedyktyńskie miały zadanie wspierać odradzające się biskupstwa: Tyniec – krakowskie, Mogilno – gnieźnieńskie, Lubiń – poznańskie. Tyniec miał z nich największe znaczenie, które z czasem jeszcze urosło, bo opactwo otrzymywało liczne przywileje od papieży i monarchów.

Poza tym opactwo tynieckie jest cennym zabytkiem architektury romańskiej, oczywiście przebudowywanym potem wielokrotnie i dekorowanym zgodnie z modą kolejnych epok. W XV wieku miała miejsce wielka odbudowa założenia w stylu gotyckim, który do dziś dominuje w formie budynków. Z tej fazy przetrwały m.in. krużganki i kapitularz, rozplanowanie kościoła, prezbiterium, fragmenty portalu głównego świątyni. W 1. połowie XVII wieku kościół uzyskał formę barokową. Powstał wówczas nowy korpus, a do fasady dostawiono brakującą wieżę. Wzniesiono także budynek biblioteki. Ostatnim etapem większych prac w Tyńcu były przekształcenia z połowy XVIII stulecia dokonane w duchu późnego baroku.

Wnętrza kryją więc wysokiej klasy dzieła sztuki i rzemiosła artystycznego. W kościele podziw budzą późnobarokowe ołtarze z czarnego marmuru, autorstwa Franciszka Placidiego oraz kontrastujące z nimi złote dekoracje rzeźbiarskie, kulminujące amboną w kształcie łodzi.

Bezcenne eksponaty można obejrzeć także w działającym na terenie klasztoru muzeum, takie jak złoty kielich podróżny, patenę, fragmenty pastorałów z kości słoniowej – wszystkie z XI stulecia, czy XV-wieczne kielichy opatów Macieja i Andrzeja. Na uwagę zasługują także księgi należące do najciekawszych zabytków piśmiennictwa zachowanych w Polsce, choćby takie jak Sakramentarz tyniecki z XI wieku, czy Graduał opata Mścisława z ok. 1390 roku.

Z murów rozciąga się wspaniały widok na malownicze zakole Wisły i rolnicze otoczenie doliny królowej polskich rzek.

Tyniec to nie tylko historia zapisana w murach, ale miejsce które przyciągało pisarzy. “Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza rozpoczynają się od opisu opactwa, ponieważ to właśnie w miejscowej gospodzie “Pod Lutym Turem” Zbyszko poznał Danusię. Pisali o opactwie także Żeromski, Kraszewski, Tetmajer, Miłosz. W filmie “Ogniem i mieczem”, Tyniec przekształcono na twierdzę w… Barze.

Tyniec to jednak przede wszystkim żywe miejsce kultu, popularny cel pielgrzymek, a także oaza spokoju. Można w niej na jakiś czas zamieszkać i uczestniczyć w życiu mnichów, toczącym się zgodnie z regułą św. Benedykta, w szczególny sposób łączącą życie duchowe z codziennością według zasady “Ora et labora” – “Módl się i pracuj”.

Krótka historia klasztoru w Tyńcu

• około 1044 r. książę krakowski, Kazimierz Odnowiciel zakłada opactwo.

• XI/XII w. – powstaje zespół kamiennych budowli: trójnawowa bazylika romańska oraz zabudowania klasztorne. Około 1124 r. legat papieski, kardynał Idzi z Tuskulum, święci kościół i wystawia dokument potwierdzający majątek i ziemie opactwa.

• XIII/XIV w. – zniszczenia podczas najazdów tatarskich oraz podczas walk o tron krakowski pomiędzy Władysławem Łokietkiem, a zwolennikami czeskiej dynastii Przemyślidów. Budowa zamku-rezydencji opatów.

• XV w. – rozbudowa kościoła i klasztoru w stylu gotyckim; budowa drugiego kościoła poświęconego w  1463 r. oraz nowych krużganków; rozbudowa klasztoru w kierunku południowo wchodnim.

• XVI w. – rozkwit opactwa. Przebudowa dalszej części zabudowań w stylu renesansowym.

• XVII w. – okres tzw. komendy (1604–1739), czyli narzucania przez króla opatów spoza wspólnoty. W 1. poł. XVII w. kolejna przebudowa kościoła w stylu barokowym. Wykonanie stalli w chórze zakonnym z obrazami przedstawiającymi życie św. Benedykta i sceny z życia świętych benedyktyńskich. Wojny w połowie XVII w. niszczą opactwo i jego dobra.

• XVIII w. – wraz z zakończeniem okresu komendy, opactwo rozkwita na nowo. Rozbudowa południowego skrzydła klasztoru, gdzie umieszczona zostaje biblioteka. Franciszek Placidi projektuje ołtarze z czarnego marmuru, wśród nich ołtarz główny z obrazem Najświętszej Trójcy i patronów opactwa, św. Apostołów Piotra i Pawła. Konfederacja barska (1768–1772); w opactwie zamienionym w twierdzę konfederaci stawiają silny opór wojskom rosyjskim. W efekcie Rosjanie niszczą klasztor. Opactwo wchodzi w granice zaboru austriackiego, ale benedyktyni raz jeszcze odbudowują klasztor.

• XIX w. – władze austriackie w 1816 r. kasują opactwo. W latach 1821–1826 ma w Tyńcu siedzibę biskupstwo, przeniesione następnie do Tarnowa. Biskup Tomasz Ziegler wywozi naczynia, szaty liturgiczne i znaczną część biblioteki do Tarnowa. W 1831 r. pożar trawi dachy opactwa. Klasztor znów staje się ruiną, a ocalały kościół przejmuje parafia.

• XX w. – w latach 30. belgijskie opactwo św. Andrzeja w Brugii staje się ośrodkiem polskich powołań benedyktyńskich. Biskup krakowski Adam Sapieha oddaje ruiny dawnego opactwa na miejsce nowej fundacji. Grupka mnichów przybywa do Tyńca 30 lipca 1939 r. Ich przełożonym został o. Karol van Oost. Podjęte wówczas dzieło przetrwało okres wojny i lata komunizmu.

• Odbudowa zespołu klasztornego w latach 1947-2008.

Ze strony: http://kultura.benedyktyni.com/wizyta-w-opactwie/dlaczego-tyniec/

Opactwo benedyktynów w Tyńcu: https://opactwotynieckie.pl/

O Tyńcu w niniejszym blogu: https://pawelwronski.blog/2015/02/20/polska-malopolska-oazy-sztuki-i-spokoju/ oraz https://pawelwronski.blog/2021/09/14/goscinnosc-benedyktynska-w-opactwie-w-tyncu/

Na fanpage’u Made in Kraków na Facebooku (gorąco polecam ten fanpage: https://www.facebook.com/MadeinKrakow/posts/409534263866798), autor wspaniałych zdjęć, Przemek Czaja pisze: „A wiecie Państwo, że nazwa Tyniec powstała dzięki staropolskiemu słowu „tyn” które oznaczało mur lub też ogrodzenie Opactwo pełniło również funkcję obronną i aby dostać się na dziedziniec trzeba było pokonać dwie bramy i podwójny mur „.